دشمن ما را به تجاوز بر دشمن وادارد، بلكه بايد اين خوف انگيزه مقاومت باشد و براى چنين مقاومتى بايد بر خداى تعالى توكّل نمود.

وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ‌ و بر خدا توكل كن كه اوست شنوا و دانا.»

اسباب و عوامل جنگ‌

[62] انگيزه و عامل بسيارى از جنگهاى خونين بيم از هجوم و حمله طرف ديگر است. چون يكى از دو طرف را اطمينان كامل به قدرت خود باشد هرگز از طرف مقابل بيمى به خود راه نمى‌دهد و بنا بر اين به تهديدات و رجزخوانيهاى او پاسخ نمى‌گويد. از اين رو است كه پروردگار ما بر ضرورت توكّل به خدا و اعتماد به يارى او تأكيد مى‌كند و ما را از وسوسه حمله به دشمن و پيكار براى حفظ و حراست خويش منع مى‌فرمايد.

وَ إِنْ يُرِيدُوا أَنْ يَخْدَعُوكَ فَإِنَّ حَسْبَكَ اللَّهُ هُوَ الَّذِي أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِينَ‌ اگر خواستند كه تو را بفريبند، خدا براى تو كافى است. اوست كه تو را به يارى خويش و يارى مؤمنان تأييد كرده است.» [63] يكى از آشكارترين نشانه‌هاى يارى خداوند به مسلمانان، اتحاد در جبهه داخلى آنهاست زيرا خدا ميان قلوب مؤمنان الفت مى‌افكند. كه مى‌فرمايد

/ 89 وَ أَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ‌ دلهايشان به يكديگر مهربان ساخت.» الفت ميان دلها به ظاهر عملى است ساده، در حالى كه بدون تأييد خداوندى محال است.

لَوْ أَنْفَقْتَ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً ما أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ‌ اگر تو همه آنچه را كه در روى زمين است انفاق مى‌كردى دلهايشان را به يكديگر مهربان نمى‌ساختى ولى خدا دلهايشان را به يكديگر مهربان ساخت.» هنگامى كه مسلمانان را به اتحاد فرا مى‌خواند و زنگ خود پسنديها از