روى و پشت سر و راست و چپ خود مى‌نگرد و چيزى نمى‌يابد كه به وسيله آن چهره خود را از آتش دوزخ حفظ كند». [65] هم چنان كه بر انسان واجب است بنگرد كه چه چيزى براى آينده اخروى خود پيشاپيش فرستاده مسئول است كه ببيند براى آينده دنيوى خود نيز (به صورت فردى يا اجتماعى يا نسلى) چه چيزى تقديم كرده، و خطاست كه تنها در حال حاضر جدا و بى‌اعتنا به آينده و خطرهاى آن زندگى كند زيرا لحظه حال جزئى از آينده است، و او و نسل حاضر خواه ناخواه در مسير آيندگان نقش و اثرى دارند.

از آنجا كه بشر آنچه را براى آينده تقديم مى‌دارد تنها از لحاظ كمّى نسنجد و بدان ارزش ندهد، قرآن ما را دعوت مى‌كند كه تقوايى را محور قرار دهيم كه از احساس نظارت و مراقبت خداوند حاصل مى‌شود، و شك نيست كسى كه احساس مى‌كند خدا او را مى‌بيند و زير نظر دارد به كميّت اكتفاء نمى‌كند بلكه مى‌كوشد به گونه‌اى عمل كند كه مورد رضايت و خرسندى خداى عزّ و جلّ است و اين با پاكى و اخلاص در نيّت و صحت و استوارى در كار صورت مى‌بندد.

«وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ‌- از خدا بترسيد كه خدا بدانچه مى‌كنيد آگاه است.» اكنون به فعاليّت و كوشش انسانى (از لحاظ اندازه و چگونگى) بينديش كه با احساس حضور در زير نظر صاحب كار و حساب و پاداش فعاليّت مى‌كند.

بيگمان چنان كه شايد و بايد مى‌كوشد كه خرسندى او را به دست آورد و به مزد خود برسد،/ 270 و از خشم او دورى جويد.

[19] خداوند مؤمنان را دعوت مى‌كند كه از او پروا كنند و براى ديدار او و پرهيزگارى نسبت بدو با حس كردن مراقبت او بر كارها آماده باشند، زيرا اين خصوصيّات است كه آنان را از ديگران متمايز مى‌كند و نام مؤمنان را بر آنها درست و راست مى‌سازد، و اگر آنان از اين سه خصلت عارى و بى‌بهره باشند در شمار اهل‌