بر ظاهر معانى و حوادث است، بلكه تلاش و كوششى براى شناختن چيزى است كه در پس آنها قرار دارد.

طبرسى (قدس سره) گفته است كه تدبر به معنى نظر كردن در عواقب امور است.

مجمع البيان، ج 3، ص 81 سرانجام: چيزى است كه امر به آن بازمى‌گردد يعنى تأويل آن است.

و خداوند سبحانه و تعالى گفته است هَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا تَأْوِيلَهُ يَوْمَ يَأْتِي تَأْوِيلُهُ يَقُولُ الَّذِينَ نَسُوهُ مِنْ قَبْلُ قَدْ جاءَتْ رُسُلُ رَبِّنا بِالْحَقِ‌- آيا انتظار چيزى جز تأويل آن را دارند، آن روز كه تأويل آن بيايد، كسانى كه آن را از پيش فراموش كرده بودند خواهند گفت كه: فرستادگان پروردگار ما به حق بر ما مبعوث شدند» (53/ الاعراف).

در داستان يوسف گفت قالَ لا يَأْتِيكُما طَعامٌ تُرْزَقانِهِ إِلَّا نَبَّأْتُكُما بِتَأْوِيلِهِ‌- خوراكى براى خوردن نزد شما نخواهد آمد مگر اين كه شما را تأويل آن خواب آگاه كرده باشم» (37/ يوسف).

/ 339 پس تأويل يك بيم دادن تحقق يافتن چيزى است كه بيم به آن داده شده بود، و تأويل خواب تحول يافتن آن به يك حقيقت وقوع پيدا كرده است، و چنان به نظر مى‌رسد كه تدبر به معنى جستجوى تأويل است.

اين كلمه را چند بعد است

بعد اول‌

آن انديشيدن از آغاز كار است درباره پايان آن، پس در آن هنگام كه قرآن مى‌گويد ظلم ظلمات و تاريكى است و پايان آن شرمسارى در دنيا و چشيدن عذاب در آخرت، نبايد در اين حد توقف كنيم، بلكه لازم است اين دانسته را همچون شمعى در دست گيريم و به سوى واقعيت خارجى روانه شويم، به سوى زندگى حركت كنيم و به جستجوى ستم بپردازيم و سپس آن شمع را در كنار اين ظلم كه‌