گذشت؛ گواراترین جرعه

برخوردهای اجتماعی انسان همراه با انواع چالش‌ها، نادیده انگاشتن حقوق یکدیگر است. می‌توان گفت هیچ انسان اجتماعی نیست که برخی از حقوق خویش را زیر پای افراد ناهنجار مشاهده ننماید. در این میان فرزانگان و پیشوایان دینی بیش از دیگران مورد ستم قرار می‌گیرند! آنان که خود مراقبند تا کوچک‌ترین حقی از هم‌نوعان خود، نادیده انگاشته نشود، لیکن بزرگ‌ترین حقوق اجتماعی و فردی آنان هماره مورد تهاجم قرار می‌گیرد.
بسیاری از انسان‌ها در برابر این موضوع چالشگری نموده و در صدد احیای حقوق خویش می‌شوند. مقابله به مثل می‌نمایند و یا ناهنجاری افزون‌تر از آن می‌آفرینند. لیکن انسان‌های فرزانه با چشم پوشی از حقوق خویش و گذشت و عفو از ناهنجاری افراد زمینه‌ی سازندگی و تربیت دیگران را فراهم می‌سازند.
در این راستا سیره و روش امامان معصوم از همگان شفاف‌تر می‌درخشد. آنان که تربیت یافتگان الهی و پای‌بند به رهنمود قرآن می‌باشند، و الکاظمین الغیظ و العافین عن الناس [1] «فروبرندگان خشم و چشم پوشان از لغزش.» اینان این ارزش را معیار ترابط اجتماعی خویش قرار داده که خشم خویش را فروبرند تا آن گونه که زمینه کینه توزی از فرد ناهنجار زدوده شود و باعث گردش و تحول وی گردد. تا آنجا که با گذشت و عفو دشمن کینه‌توز به دوست صمیم و حمیم گردش نماید، ادفع بالتی هی احسن فاذا الذی بینک و بینه عداوة کأنه ولی حمیم. [2] «رفتار ناپسند را با رفتار پسندیده پاسخ ده، آنگاه بین شما و آن کسی که کینه‌توزی بود، صمیمیت برقرار می‌گردد».
سیدالساجدین علیه‌السلام همواره از سوی حکام اموی مورد آزار بود. هشام بن اسماعیل، کارگزار امویان، ستم‌های فراوان بر حضرت روا داشت. هنگامی که ولید وی را عزل کرد، دستور داد وی را در میدان شهر در اختیار مردم قرار دهند تا هر کس می‌خواهد از وی انتقام گیرد. وی چون بیشترین ستم را بر علی بن الحسین علیه‌السلام روا داشته بود، بیشترین هراس را از انتقام حضرت به دل داشت. امام سجاد علیه‌السلام همراه یاران خویش از کنار وی عبور می‌نماید. امام نه تنها از وی انتقام نمی‌گیرد، بلکه به یاران خویش نیز دستور می‌دهد حتی کوچک‌ترین تندخویی و سخن ناشایست به وی ابراز ننمایند! بعد از عبور امام با همراهانش، هشام بن اسماعیل آن گونه از برخورد کریمانه حضرت متأثر شده که فریاد می‌آورد: الله یعلم حیث یجعل رسالته. [3] «خدا آگاه است منصب رسالت را در چه کسی قرار دهد».
فردی در خانه حضرت آمده و حضرت را مورد شتم و ناسزا قرار می‌دهد، هنگامی که برمی‌گردد حضرت با همراهان خویش به در منزل وی مراجعه می‌نماید، که همه در این اندیشه بودند که درصدد انتقام می‌باشد. وقتی شخص را از منزل فرامی‌خواند، به وی می‌گوید آنچه از ناسزا به من گفتی، اگر درست باشد خدای مرا ببخشد و اگر نادرست است خدای تو را مورد مغفرت قرار دهد. این برخورد حضرت موجب می‌شود که آن شخص شیفته حضرت شده و صورت حضرت را ببوسد و بگوید آنچه من گفتم تو شایسته آن نبودی، بلکه خویش به آن سزاوارترم. [4] .
کنیز حضرت در حالی که آب می‌ریخت و حضرت وضو می‌گرفت، آفتابه از دست وی افتاد، صورت حضرت را زخم می‌کند، کنیز زیرک آیه و الکاظمین الغیظ را به زبان می‌آورد؛ حضرت می‌فرماید، خشم خویش را فروبردم، آنگاه بخش دیگر آیه را تلاوت می‌کند که والعافین عن الناس، حضرت می‌فرماید از تو گذشت کردم، سپس قسمت پایانی آیه را قرائت می‌کند که و الله یحب المحسنین، [5] حضرت می‌فرماید: تو را آزاد کردم، اذهبی فانت حرة. [6] .
در مراسم مهمانی در اثر عجله یکی از خادمان حضرت، ظرف آشپزی را بر فرزند حضرت افکنده و فرزند حضرت کشته می‌شود. خادم متحیر و هراسان از کار خویش در کناری می‌ایستد. سید الساجدین علیه‌السلام نخست وی را آزاد می‌سازد، آنگاه به تجهیز (غسل و کفن و دفن) فرزند خویش می‌پردازد! [7] . امام سجاد علیه‌السلام در ماه مبارک رمضان کنیزها و بنده‌های خود را هیچ گونه تنبیه نمی‌نمود. لغزش‌های آنان را یادداشت می‌کرد. در پایان ماه مبارک آن را گرد می‌آورد، لغزش‌های آنان را به آنان تذکر می‌داد. آنگاه می‌فرمود من از تمام لغزش‌های شما گذشتم، شما نیز از خدای سبحان بخواهید تا لغزش‌های مرا درگذرد. [8] پیام این رفتار بر همگان متوجه است به ویژه آنان که لغزش‌های دیگران را ثبت می‌کنند تا به رخ آنان بکشند و آنان که لغزش‌های دیگران را به خاطر می‌سپارند تا مقابله به مثل نمایند. حضرت لغزش‌ها را یادداشت می‌کند تا از آنان درگذرد. سید الساجدین علیه‌السلام این گونه آسان از لغزش‌ها می‌گذرد. از این نمونه‌ها در زندگی سراسر نور حضرت فراوان است.
این گونه است که بر کام علی بن الحسین علیه‌السلام شیرین‌ترین جرعه فروبردن خشم و گذشت از خطای خطاکار است، ما تجرعت من جرعة احب الی من جرعة غیظ الا اکافی بها صاحبها. [9] «هیچ جرعه‌ای گواراتر از نوشیدن جرعه غیظ و غضبی که بتوانم صاحب آن را مجازات نمایم، نیست.» از این جهت عفو و گذشت گواراترین جرعه بر کام علی بن الحسین علیه‌السلام است.