تلاش و معاش

امام سجاد علیه‌السلام می‌فرماید: تلاش برای تأمین معاش خانواده در نزد من ثوابش از آزاد کردن بنده برتر است. لان ادخل السوق و معی لعیالی لحما و قد قرموا الیه احب الی من ان اعتق نمسة. [1] «به بازار آمدن و نیازهای خانواده‌ام را تأمین کردن گواراتر است در نزد من از آزاد نمودن بنده.» تا آنجا که تأمین معاش را به عنوان یک تعهد الهی بر خویش لازم می‌داند و می‌فرماید: اگر در برابر معاش و ساماندهی زندگی خانواده‌ام و دیگران مسؤول نبودم، هیچ گاه سر از عبادت خدا برنمی‌تابیدم، و لولا ان لاهلی علی حقا و لسائر الناس... لرمیت بطرفی الی السماء و بقلبی الی الله. [2] .
در رفتار هم، می‌بینیم حضرت تلاش فراوان بر آبادگری و سازندگی دارد. آن گونه که افزون بر تأمین زندگی خویش بخش عظیمی از آسیب‌ها و کمبودها را ترمیم می‌کند و زندگی دیگران را ساماندهی می‌نماید. مواردی که در زندگی حضرت مشاهده می‌شود، به خوبی گواهی می‌دهند که سید الساجدین علیه‌السلام تا چه مقدار بر این امر مهم اهتمام داشته‌اند. با این که از مدیریت عمومی محروم بودند و سیستم اقتصادی جامعه و اموال عمومی و سرمایه‌های کلان خدادادی مانند منابع و معادن در اختیار حضرت نبود، اما از تلاش و سازندگی خویش تا چه مقدار به ساماندهی اقتصادی پرداخته‌اند.
حضرت در هنگام پگاه برای به کف آوردن روزی حلال از خانه بیرون می‌رفتند، کان علی بن الحسین علیه‌السلام اذا اصبح خرج غادیا فی طلب الرزق. [3] امام سجاد علیه‌السلام در کنار پانصد اصل نخل در نخلستان خودش هزار رکعت نماز به جای می‌آورد، فکان یصلی عند کل نخلة رکعتین. [4] معلوم می‌شود تا چه مقدار به آبادگری توجه داشته که پانصد اصل نخل در اختیار داشته است که از منابع این گونه آبادگری می‌تواند به آسیب‌پذیرهای جامعه، آن گونه امداد رسانی نماید. امام سجاد علیه‌السلام آن مقدار انبان به دوش کشید و نیازمندی‌های خانواده‌ها را تأمین نمود که شانه‌های حضرت پینه بسته بود. امام سجاد علیه‌السلام صد خانواده نیازمند را در مدینه به طور مستمر تأمین می‌نمود، و لقد یعول مأة اهل بیت من فقراء المدینة. [5] امام سجاد علیه‌السلام هزار بنده را با اموال خویش خریدار و آزاد ساخت. [6] امام سجاد علیه‌السلام چهل مرتبه به حج و عمره مشرف شد. این هزینه‌ها به خصوص آن دو قلم نخست (تأمین صد خانواده و آزاد کردن هزار بنده) قلم درشتی می‌باشد که حضرت باید از امکانات بالایی بهره‌مند باشد تا در انجام این گونه کارهای خیر توانا باشد. امام سجاد علیه‌السلام که اموال عمومی بیت المال و یا منابع و معادن در اختیار نداشت، این تلاش‌ها را از حاصل نخلستان خودش، از آبادگری و سازندگی خودش ساماندهی نمود.
اینها محورهای برجسته فضایل امام معصوم علیه‌السلام در امر سازندگی است که زمینه الگوگیری برای پیروان آن، در هر زمان فراهم می‌سازد. اگر امام سجاد علیه‌السلام در عبادت و پرستش و نماز و روزه این چنین نمونه است، که هزار رکعت در شبانه روز نماز می‌گزارد؛ در تلاش و سازندگی و آبادگری و اهتمام به امور اجتماعی نیز این گونه نمونه است که پانصد اصل نخل ببار می‌نشاند و هزار بنده آزاد می‌سازد. و صد خانواده محروم را پوشش می‌دهد. همان طور که خود حضرت شفاف ساختند، پاداش این تلاش‌ها از پاداش نماز و روزه کمتر نخواهد بود. از رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نیز این گونه رهنمون رسیده است که عبادت، هفتاد قسم است که برترین آنها طلب حلال است، العبادة سبعون جزء افضلها طلب الحلال. [7] که عبادت تنها نماز و روزه نیست، هر کار سازنده به نام خدا و برای خدا عبادت است.