هنگام یاد مرگ

عنوان دعا چنین است: و کان من دعائه علیه‌السلام اذا نعی الیه میت او ذکر الموت، از دعاهای امام (ع) هنگامی که خبر مرگ کسی به ایشان می‌رسید و یا یاد مرگ می‌نمود.
محتوای دعا
مرگ یکی از حقایق انکارناپذیر در زندگی انسان است، و دیر یا زود انسان باید از پل مرگ بگذرد و به حیات دیگر برسد. اما متاسفانه این حقیقت مسلم و حتمی، همواره مورد فراموشی قرار می‌گیرد. در حالی که یاد مرگ یکی از محورهای تربیتی است و در بینش اسلامی یاد مرگ کردن و همواره به فکر این حقیقت بودن از ارزشهای متعالی به حساب می‌آید. یاد مرگ و قیامت و حیات پس از مرگ نقش سازنده‌ای در شخصیت انسان دارد. لذا در قرآن مجید و روایات، مطالب فراوانی در این باره آمده است. امام سجاد (ع) در این دعا به این حقیقت انکارناپذیر اشاره می‌فرماید، و شیوه برخورد با آن و بهره بردن از این واقعیت را به ما می‌آموزد.
امام (ع) در ابتدای دعا پس از درود فرستادن بر رسول خدا (ص) و آل او (ع) در این باره درخواستهایی را از پیشگاه خداوند می‌نماید که محور آن دوری از آرزوهای دراز است:
1- و اکفنا طول الامل، و ما را از آرزوهای دراز بازدار (زیرا انسان را از یاد مرگ بازمی‌دارد)
2- و قصره عنا بصدق العمل،... و با کردار راست و درست آرزوهای (دراز) را از ما دور کن.
3- و سلمنا من غروره، و ما را از فریب آرزو سلامت بدار.
4- و آمنا من شروره، و ما را از بدیهای آن (آرزو) ایمن گردان.
5- و انصب الموت بین ایدینا نصبا، و مرگ را در مقابل ما برپا دار (آنی مرگ را از یاد ما مبر)
6- و لا تجعل ذکرنا له غبا، و یاد مرگ را برای ما چنان قرار مده که یک روز به یاد آن، و یک عمر غافل از آن باشیم.
آنگاه به ما می‌آموزد از خداوند درخواست کنیم که با عمل صالح مشتاق بازگشت به سوی خدا باشیم و می‌فرماید:
1- و اجعل لنا من صالح الاعمال عملا نستبطی معه المصیر الیک، و از اعمال شایسته عملی برای ما قرار ده که با آن، بازگشت به سوی تو را دیر شماریم. ( در انجام آن عمل بکوشیم).
2- و نحرص له علی وشک اللحاق بک حتی یکون الموت مانسنا الذی نانس به، و به زود رسیدن (رحمت) تو حریص باشیم تا مرگ برای ما جای انس و آرامش باشد به طوری که با آن انس بگیریم.
3- و مالفنا الذی نشتاق الیه، و حامتنا التی نحب الدنو منها، و (مرگ) جای الفت و دوستی باشد که به سوی آن شوق داشته باشیم و خویشاوند نزدیکی (مانند زن و فرزند) باشد که نزدیک شدن به او را دوست بداریم.
آنگاه در مورد برخورد مرگ با ما، به ما می‌آموزد که این درخواستها را از خداوند داشته باشیم:
1- فاذا اوردته علینا و انزلته بنا فاسعدنا به زائرا، پس هرگاه آن را بر ما حاضر نمودی و به ما واقع ساختی ما را به آن نیکبخت گردان در حالیکه زیارت و دیدارکننده (آمدنش از روی مهربانی) باشد.
2- و انسنا به قادما، و ما را به آن انس ده، در حالیکه از راه رسد.
3- و لا تشقنا بضیافته، و ما را به مهمانی آن (مرگ)، بدبخت مکن.
4- و لا تخزنا بزیارته، و از دیدارش ما را خوار و رسوا مفرما.
5- و اجعله بابا من ابواب مغفرتک، و آن را (مرگ را) دری از درهای آمرزش خود قرار ده.
6- و مفتاحا من مفاتیح رحمتک، و (مرگ را) کلیدی از کلیدهای رحمت خویش گردان.
سپس به ما می‌آموزد از خداوند درخواست کنیم که اینگونه این جهان را وداع کرده و به سوی خدا بشتابیم:
1- امتنا مهتدین غیر ضالین، ما را با نور هدایت خود بمیران نه با ظلمت گمراهی.
2- طائعین غیر مستکرهین، با حال طاعت و اشتیاق به حضرتت بمیران نه به حال کراهت از ملاقاتت.
3- تائبین غیر عاصین و لا مصرین، توبه کامل (کرده) از گناهان (بمیران) نه به حال معصیت و اصرار بر گناه.
امام (ع) در این دعا در رابطه با مرگ سه محور را مورد اشاره قرار می‌دهند:
اول: عواملی که موجب می‌شود انسان مرگ را فراموش کند. مانند داشتن آرزوهای دراز، که انسان را از عمل صحیح و واقع‌بینانه بازمی‌دارد و او را گرفتار غرور می‌کند.
دوم: دیدار انسان با مرگ، و پذیرش این حقیقت مسلم، که شامل همه انسانها می‌شود. و اینکه انسان چگونه باشد تا بتواند به خوبی پذیرای این حقیقت شود و مشتاق دیدار الهی گردد.
سوم: برخورد مرگ با انسان، اینکه مرگ چگونه به سراغ انسان بیاید، و او را چگونه زیارت کند.
و در نهایت وضعیت انسان از نظر عمل و اموری که در طول زندگی کسب کرده است، اینکه انسان با چه شخصیت و وضعیتی هنگام مرگ باشد. عاصی و متمرد یا عبد و بنده خدا.