الف- بعد از «لیلة الهریر» آن شبی که جنگ عمومی تا صبح تداوم یافت و لشگریان شام تار و مار شدند و بسیاری در فُرات غرق گردیدند، با حیله و تزویر عمرو عاص، سپاه شام دست از جنگ کشیدند و قرآن‌ها را بالای نیزه زدند که بسیاری از لشگریان امام علی علیه السلام فریب خوردند و باور کردند که:
معاویه و شامیان صُلح طلب هستند.
معاویه و شامیان پشیمان شدند و راه هدایت را می‌پیمایند.
که اینگونه شک و تردیدها در لشگر حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام تزلزل ایجاد کرد.
امام علی علیه السلام با هشیاری کامل فرمود:
فریب نخورید، شامیان صلح طلب نیستند، می‌خواهند در این چند قدمی پیروزی، جانِ سالم بِدَر ببرند، و خود را نجات دهند و حالت نه جنگ و نه صلح را تداوم دهند.
و رهنمود داد که:
عِبادَ اللَّهِ وَ امْضُوا عَلَی حَقِّکُمْ وَ صِدْقِکُم، اِنَّهُم لَیسُوا بِاَصْحابِ دِینٍ وِ لا قُرآنٍ
(ای بندگان خدا، در تداوم حق و راستی خود بکوشید که شامیان نه اهل دین و نه اهل قرآن می‌باشند). [1] .
ب- پس از قرار دادن قرآنها بالای نیزه‌ها و ایجاد تزلزل در لشگریان کوفه، عدّه‌ای از منافقان چند چهره گرد و غبار فتنه را پراکندند و دست به یک کودتای نظامی در درون ارتش حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام زدند.
به امام علی علیه السلام فشار می‌آوردند که جنگ باید تعطیل شود و به حَکَمیت باید رو بیاوریم
و مُصِرّانه از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‌خواستند مالک را از خطّ مقدّم نبرد فراخواند،
در حالی که لشگر مالک پیشروی کرده و به نزدیکی خیمه فرماندهی معاویه رسیده بود و نزدیک بود که کار جنگ با نابودی معاویه یکسره شود.
امّا اشعث بن قیس ها و دیگر منافقان نفوذی دست از فشار سیاسی برنداشتند و تهدید کردند یا مالک را برگردان و یا با تو می‌جنگیم.
امام علی علیه السلام با هشیاری کامل به مالک پیام داد که:
اَقْبِلْ اِلَی فَاِنَّ الْفِتْنَةَ قَدْ وَقَعَتْ
(مالک باز گرد که فتنه در لشگریان تحقّق یافت). [2] .
زیرا کودتای نظامی در درون ارتش حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام خطراتی مهمّ پدید می‌آورد، گرچه متارکه جنگ در آن شرائط حسّاس بسیار غمبار بود و پیروزی سپاه امام علی علیه السلام تنها به چند ضربه شمشیر بستگی داشت، امّا برای مقابله با فتنه‌ها چاره‌ای جُز متارکه جنگ نبود.
ج - پس از تحمیل حَکَمیت، و سرپیچی از فرمان حضرت امیرالمؤمنین علی‌علیه السلام، آنگاه که ابوموسی أشعری فریب خورد، و عمرو عاص نیرنگهای خود را تحقّق بخشید و با دوروئی و تزویر همه چیز را به بازی گرفت.
گروهی حزب خوارج را تشکیل دادند و برضِدِّ حکومت امام علی علیه السلام شورش کردند که چرا حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام حکمیت را پذیرفت؟
و گروهی دیگر پشیمان شدند که چرا بر امام علی علیه السلام فشار ایجاد کرده و در آستانه پیروزی، تلخی شکست را چشیدند.
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام در چند سخنرانی حساب شده ماجرای حکمیت را افشا کرد.