زندگانی امیرالمؤمنین علیه السلام سراسر جهاد و پیکار است.
جهاد در مرحله دعوت و پس از برپائی دولت اسلامی و آن هنگام که جان خویش را سپر بلا ساخت، تا جان پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم را حفظ کند و خود را در معرض خطرناک ترین تؤطئه جاهلی که بر ضدّ پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در شب هجرت ترتیب داده شده بود، قرار داد، تا شرّ آن تؤطئه را از آن حضرت دفع کند.
پس از هجرت به مدینه منوّره نیز زندگانی علی علیه السلام حلقه‌های به هم پیوسته‌ای است از انواع مجاهدات بزرگ.
او پرچم جهاد را در تمام جنگ‌ها همگام با پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم به دوش کشید، و طلایه دار مجاهدان در صحنه‌های جهاد بود.
و هرگاه کار به پریشانی می‌کشید و آتش جنگ بر افروخته می‌شد، پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم او را می‌طلبید تا فتنه دشمنان را از حریم اسلام و مسلمین دفع کند.
موضع‌گیری‌های آن حضرت در صحنه مجاهدات، سرنوشت ساز بود.
آن حضرت از اهداف رسالت حمایت کرد،
و خطراتی را که می‌خواست نهال نوپای اسلام را از پای درآورد به جان خرید.
این روحیه والای رزمی امام علی علیه السلام در جنگ بدر، آنگاه که بسیاری از سران بت پرست متّحد شده و صحنه کارزار را پُر کرده بودند، تجلّی کرد.
و در اُحُد آنگاه که سپاه کفر و ضلالت، بر سپاه ایمان، غلبه کرد، علی علیه السلام طلایه دار جهاد بر عَلَیه کُفَّار و مشرکین بود و حَمَلات سپاهیان فرزندان عبدالدّار، سردمداران کُفر در مکّه را یکی پس از دیگری در هم شکست.
و در جنگ احزاب آنگاه که جان‌ها به گلو رسیده بود و مسلمین در تنگنای شدیدی افتاده بودند، آن حضرت بود که به پاخاست و کارِ جنگ را یکسره کرد و زَهر چشم سختی از دشمن گرفت و با کشتن عمرو بن عبدود اعتماد به نفس را به مسلمانان برگردانید.
کشتن عمرو، نقطه عطفی در تاریخ مبارزات و پیروزی‌ها بود که به دنبال آن شکست سختی بر سپاه دشمن که از نظر سربازان و اسلحه از قدرت بسیار زیادی برخوردار بودند، وارد آمد.
این امام علی علیه السلام بود که خود را به قلعه‌های خیبر زد و شتابان و بی‌پروا به آنها هجوم برد و با دست قلعه گشای او دژهای پولادین یهود سقوط کرد.
تاریخ صفحات درخشانی از حماسه‌های علی علیه السلام و مجاهدات پُرافتخار او را به ثبت رسانده که جلوه‌های مَجد و عزّت و اخلاص را به نمایش می‌گذارد.
هر کَس تاریخ صدر اسلام و زمان رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم را بنگرد، حدیث فضل و کرامت امام علی علیه السلام را در خدمت به رسالت و امّت و تاریخ اسلام مشاهده خواهد کرد.
این روحیه والا و ارزشمند را باید در صِدق نیت و حجم اخلاص و ایمانی جستجو کرد که قلب امام علی علیه السلام از آن مالامال بود و با چنان سرمایه معنوی بود که در اعماق این جنگ‌ها با سربلندی و قامت استوار و شجاعت بی نظیر و ثبات بی‌مانند، وارد می‌شد.
به این خاطر قرآن کریم چنین روحیه‌ای را که امیرالمؤمنین علیه السلام از آن برخوردار بود و در رهگذر جهاد برای سرافرازی کلمةُ اللّه به نمایش می‌گذاشت، مورد ستایش و تقدیس قرار داده است.
این قرآن کریم است که علی علیه السلام را در آنروز (که خود را سپر بلای جان پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم ساخت) ستوده و می‌فرماید:
وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ [1] .
(از میان مردم کسی هست که جان خویش را به خدا می‌فروشد و از اینکار تنها رضای خدا را می‌طلبد.)
قرآن از این رو از عمق صدق و اخلاص نیت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام پرده برمی‌دارد. [2] .
آری کتاب خدا با قاطعیت اعلام می‌دارد که مجاهدت‌ها، حماسه‌ها و فداکاری‌های علی علیه السلام تنها برای خدا و اعتلای کلمه اللَّه در جهان بشریت بود و این را با هیچ یک از اعمال نیکو که برای آخرت انجام می‌شود، نمی‌توان قیاس کرد.
به این جهت پاداشی که خداوند برای مجاهدان مقرّر ساخته و انگیزه اعتقادی خالص و بی‌شائبه بود، که آیات کریمه الهی، نقش والائی را که علی علیه السلام در حیات مادّی و معنوی پرهیزگاران داشت، ترسیم می‌کند، و می‌فرماید:
اَجَعَلْتُمْ سِقایةَ الْحاجِّ وِ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ کَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وِ الْیوْمِ الْاخِرِوِ جاهَدَ فی سَبیلِ اللَّهِ لا یسْتَوُونَ وَ اللَّهُ لا یهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمینَ.
(آیا آب دادن به حجّاج و تعمیر مسجد الحرام را به عمل آنکس که ایمان به خدا و روز قیامت آورده و در راه خدا جهاد نموده، مانند کردید؟ اینها در نزد خدا یکسان نیستند.
و خدا گروه ستمگر را هدایت نمی‌کند.) [3] .
در شأن نزول این آیه نقل کرده‌اند که:
طلحة بن شیبه و عبّاس بن عبدالمطلب بر یکدیگر مباهات می‌کردند.
طلحه می‌گفت:
من به خانه کعبه سزاوارترم زیرا کلید کعبه در دست من است.
و عباس می‌گفت:
من برای این کار شایسته ترم زیرا من عهده‌دار آب می‌باشم و تولیت آنرا دارم.
در این هنگام که آندو مباهات می‌کردند، امام علی علیه السلام بر آنها گذشت و بر آندو تفاخر نمود و فرمود:
«من قبل از همه مردم نماز خواندم و به جهاد پرداختم».
اینجا بود که آیه کریمه نازل شد:
اَجَعَلْتُمْ سِقایةَ الْحاجَ...
و از منزلت عظیمی که علی علیه السلام داشت سخن گفت و بزرگی عمل و اخلاص او را در وسعت و جوهره آن مورد تأکید قرار داد. [4] .