کسانی که اهل ایمان و تقوا و دعا بوده امّا دارای اخلاق نظامی نبودند، و در برابر دشمن سُستی نشان می‌دادند، عقب نشینی می‌کردند و مورد نکوهش حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام قرار می‌گرفتند.
و آنها که تنها روح نظامی‌گری داشته، و اهل تقوا نبودند نیز طرد می‌شدند که مطالعه نامه امام علی علیه السلام به کمیل بن زیاد قابل توجّه است.
(از نامه‌های حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام به «کمیل بن زیاد نخعی» فرماندار «هیت» از شهرهای مرزی عراق).
أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ تَضْییعَ الْمَرْء مَا وُلِّی، وَتَکَلُّفَهُ مَا کُفِی، لَعَجْزٌ حَاضِرٌ، وَ َأْی مُتَبَّرٌ. وَ إِنَّ تَعَاطِیکَ الْغَارَةَ عَلَی أَهْلِ قِرْقِیسِیا، وَ تعْطِیلَکَ مَسَالِحَکَ الَّتی وَلَّینَاک لَیسَ بِهَا مَنْ یمْنعُهَا، وَلا یرُدُّ الْجَیشَ عَنْهَا لَرَأْی شَعَاعٌ. فَقَدْ صِرْتَ جِسْراً لِمَنْ أَرادَ الْغَارَةَ مِنْ أَعْدَائِکَ عَلی أَوْلِیائِکَ، غَیرَ شَدِیدِ الْمَنْکِبِ، وَلا مَهِیبِ الْجَانِبِ،.
«امّا بعد! سستی انسان در انجام آنچه بر عهده او گذارده شده، و اصراربر انجام آنچه در وظیفه او نیست، یک ناتوانی روشن و نظریه باطل وهلاک کننده است؛ توبه اهل «قرقیسا» حمله کرده‌ای ولی مرزهائی راکه حفظش بر عهده تو گذارده‌ایم بی دفاع رها ساخته‌ای این کار، یک فکر نادرست و بیهوده است. تو در حقیقت پلی شده‌ای برای دشمنانی‌که می‌خواهند بر دوستانت دست غارت بگشایند، نه بازوی توانائی داری، نه هیبت و ترسی در دل دشمن ایجاد می‌کنی!...» [1] .
یعنی باید در کنار نماز و روزه و دعا و یاد خدا و تحقّق ارزش‌های اخلاقی باید از مدیریت و سیاست و دشمن شناسی و اخلاق نظامی در حد اعلائی برخوردار بود تا بتوان انواع تهاجمات دشمن را دفع کرد.
گرچه امام علی علیه السلام دریک سخنرانی معنوی به معرّفی انسان کامل می‌پردازد که:
فَمِنْ عَلامَةِ أَحَدِهِمْ أَنَّکَ تَرَی لَهُ قُوَّةً فِی دِین، وَحَزْماً فِی لِینً، وَ ایمَاناً فِی یقِین، وَ حِرْصاً فِی عِلْم، وَ عِلْماً فِی حِلْم، وَقَصْداً فی غِنی، وَ خُشُوعاً فِی عِبَادَةٍ، وَ تَجَمُّلاً فِی فَاقَة، وَ صَبْراً فی شِدَّةٍ، وَ طَلَباً فِی حَلالِ، وَ نشَاطاً فِی هُدی، وَ تَحَرُّجاً عَنْ طَمَعٍ.
یعْمَلُ الأعْمَالَ الصَّالِحَةَ وَ هُوَ عَلَی وَجَل.
یمْسِی وَ هَمُّهُ الشُّکْرُ، وَ یصْبِحُ وَ هَمُّهُ الذِّکْرُ. یبِیتُ حَذِراً وَ یصْبِحُ فَرِحاً؛
حَذِراً لَمَّا حُذِّرَ مِنَ الْغَفْلَةِ، وَ فَرِحاً بِمَا أَصَابَ مِنَ الْفَضْلِ وَ الرَّحْمَةِ [2] .
(از نشانه‌های آنان این است:
در دین نیرومند، نرم خو و دوراندیش، با ایمانی مملو از یقین، حریص‌در کسب دانش، و دارای علم توأم با حلم، میانه‌رو در حال غنا، درعبادت خاشع، در عین تهیدستی آراسته، در شدائد بردبار، طالب حلال، در راه هدایت با نشاط، از طمع دور، اعمال نیک را انجام‌می‌دهد اما باز هم ترسان است،
روز را شام میسازد و همش سپاسگزاری‌است، شب را به روز می‌آورد و تمام فکرش یاد خدا است، می‌خوابد، امّا ترسان است و برمی‌خیزد شادمان است ترس او از غفلت و شادمانی او به خاطر فضل و رحمتی است که به او رسیده)
پس حلّ تضادها با رشد و تکامل جوانب گوناگون روح آدمی میسّر است و مشکلات اجرائی، اخلاق عمومی و نظامی نیز به سادگی بر طرف می‌گردد.