نام کتاب : دانشنامه امام علی علیه السلام نویسنده : جمعی از نویسندگان جلد : 1 صفحه : 1522
لغت
مردی از ابوبکر معنای آیه قرآن وفا کهه وابا را پرسش نمود. ابوبکر معنای
اب را ندانست و گفت: کدام آسمان بر من سایه میافکند و کدام زمین مرا بر
میدارد و یا چه کنم اگر درباره کتاب خدا چیزی بگویم که خود به آن باور
نداشته باشم، معنای فاکهه را میدانم، ولی اب را خدا بهتر میداند. این
گفتار او به سمع مبارک امیرالمومنین علیهالسلام رسید آن حضرت فرمود: سبحان
الله آیا نمیداند لفظ اب به معنای چراگاه و زمین پرگیاه میباشد، و
خداوند در این آیه شریفه در مقام شمردن نعمتهایی است که بر مردم و
چهارپایانشان ارزانی داشته تا بدان وسیله تغذی نموده مایه حیات و قوام
بدنشان باشد [1] و نیز معنای کلاله را از ابوبکر پرسیدند؛ گفت: نظرم را در
این باره میگویم اگر صحیح بود از خداست و اگر خطا بود از شیطان و خودم. این
سخنش به امیرالمومنین علیهالسلام رسیده فرمود: چقدر بینیاز است از به
کار بردن نظریه احتمالیش، آیا نمیداند کلاله به معنای برادران و خواهران
پدر و مادری و پدری تنها و مادری تنها میباشد؟ که خدای تعالی
فرموده:یستفتونک قل الله یفتیکم فی الکلاله ان امرو هلک لیس له ولد و له
اخت فلها نصف ما ترک [2] از تو ای رسول! درباره برادران و خواهران فتوا
خواهند، بگو خداوند شما را درباره کلاله فتوا میدهد اگر مردی از شما بمیرد
و از برای او فرزندی نباشد و خواهری داشته باشد از برای آن خواهر است نصف
ترکه میت. و مراد از خواهر در این آیه خواهر پدر و مادری و یا پدری
تنهاست؛ زیرا فقهاء اتفاق دارند که در صورتی خواهر نصف ترکه را ارث میبرد
که پدر و مادری و یا پدری تنها باشد.و در جای دیگر میفرماید: و ان کان رجل
یورث کلاله او امراه وله اخ او اخت فلکل واحد منهما السدس [3] و اگر مردی
یا زنی وارثی بجز برادر و یا خواهری نداشته باشد هر یک از آنان یک ششم سهم
میبرند.و نیز فقهای امامیه اتفاق دارند در این که تفصیل بین یک ششم در
صورت تنهایی و یک سوم در صورت تعدد اختصاص دارد به خواهر و برادر مادری [4]
بنابراین، لفظ کلاله در قرآن مجید بطور صریح در برادر و خواهر پدر و مادری
و پدری تنها و مادری و پدری تنها استعمال شده و به کار بردن رای در موردی
است که نص شرعی وجود نداشته باشد، و به همین جهت امام علیهالسلام فرموده:
چقدر از رای خود بینیاز است. نکته: همانگونه که ابوبکر معنای اب و
کلاله را نمیدانسته، همان گونه نیز معنای بضع به کسر با را نیز نمیدانسته
چنانچه در تاریخ طبری آمده: میان رومیان و اهل فارس در ادنی الارض (حوالی
شام یا اطراف جزیره) در روز اذرعات جنگ در گرفت و در این نبرد رومیان شکست
خوردند، این خبر به رسول خدا صلی الله علیه و آله و اصحاب آن حضرت که در
مکه بودند رسیده بر آنان گران آمد؛ زیرا رسول خدا صلی الله علیه و آله را
خوش نمیآمد که مجوسیان کافر بر رومیان که اهل کتاب بودند پیروز گردند از
سویی کفار مکه از آن جریان مسرور شده از روی شماتت به مسلمانان میگفتند:
برادران مجوس، بر برادران اهل کتاب شما پیروز گشتهاند و شما نیز اگر با ما
بجنگید بر شما غلبه خواهیم کرد. پس خداوند این آیات را نازل کرد: الم غلبت
الروم فی ادنی الارض و هم من بعد غلبهم سیغلبون فی بضع سنین.رومیان مغلوب
(فارسیان) شدند در جنگی که به نزدیکترین زمین واقع شد (حوالی شام یا اطراف
جزیره) و آنها پس از مغلوب شدن فعلی بزودی بر فارسیان باز غلبه خواهند کرد،
در اند سالی.... در این هنگام ابوبکر به جانب کفار بیرون شده به آنان
گفت: از آن اتفاق دلشاد نباشید که خداوند به رسول ما خبر داده که البته روم
بر فارس پیروز خواهد شد. ابی بن خلف از مشرکین برخاست و به ابوبکر نسبت
دروغ داد. ابوبکر به او گفت: تو از من دروغگوتری ای دشمن خدا! اکنون حاضرم
با تو شرط بندی کنم، من ده شتر میآورم و تو نیز ده شتر پس اگر در مدت سه
سال روم بر فارس غلبه کرد ده شتر تو مال من باشد و اگر فارسیان بر رومیان
غلبه کردند ده شتر من مال تو باشد. (ابی بن خلف) قبول کرد. و آنگاه ابوبکر
به نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده قصه خود را بیان داشت، رسول خدا
صلی الله علیه و آله به او فرمود: نمیبایست چنین میگفتی؛ زیرا معنای بضع
از سه سال است تا ده سال، حال برو مال را زیاد کن و بر اجل بیفزا. ابوبکر بیرون شده ابی را ملاقات نمود. ابی گفت: انگار پشیمان شدهای؟ ابوبکر گفت: نه، فقط مال را میافزایم و بر مدت اضافه میکنم. مال را صد شتر قرار ده تا مدت نه سال. ابی پذیرفت. [5] .
پی نوشت ها: (1) ارشاد، مفید، ص 107. (2) سوره نساء، آیه 175. (3) سوره نساء، آیه 11. (4) ارشاد، مفید، ص 107. (5) تاریخ طبری، ج 1، ص 594.
نام کتاب : دانشنامه امام علی علیه السلام نویسنده : جمعی از نویسندگان جلد : 1 صفحه : 1522