برودت با حرارت از قبيل متضادّين مى‌باشند و نمى‌توان هر دو را معلول آتش يا معلول‌

آب دانست همانطورى كه نور و ظلمت هر دو معلول علّت واحد نمى‌توانند باشند.

پ س در نتيجه بايد گ فت خصوصيّتى كه در هر علّتى هست خواهان معلولى‌

است كه با آن هم سنخ باشد و قهرا ما بحذاء آن احد المتضادّين است نه هر دو، و

بعد از تأمّل در مطالب مذكوره و مبرهن شدن مدّعا ديگر محلّى براى شبهاتى كه از

امام المشكّكين در اين مقام شده باقى نمى‌ماند چ نان چ ه بعضى از اعتراضات‌

متكلّمين به اين قاعده را مى‌توان ناشى از عدم تفطّن و نرسيدن بمعناى مقصود از اين‌

قضيّه دانست.

شبهات فخر رازى‌

از جمله شبهات فخر بقاعده « الواحد لا يصدر منه الّا الواحد» دو اشكال‌

ذيل است:

1- اشكال صغر وى است و تقرير آن اين است:

علّت اوّلى واحد حقيقى نيست تا از آن غير از واحد صادر نشود زيرا متّصف‌

بسلوب و اضافات كثيره‌اى است همچون عدم عجز، عدم جهل، عدم احتياج، عدم‌

حلول و امثال اين صفات سلبيّه كه وجود آنها از خواصّ ممكنات است.

و اگر گ فته شود كه اين صفات امور اعتبارى و غير حقيقى است پ س‌

واقعيّتى ندارند تا منشاء اشكال قرار گ يرند.

در جواب گ وئيم بهر حال اعتباريّت آنها مضرّ به اين نيست كه مصحّح‌

صدور كثرت عرضيّه باشد چ نان چ ه كسانى كه قاعده مزبور را تصديق دارند صدور

كثرت را از عقل بواسطه همان جهات كثيره اعتباريّه در عقل مى‌دانند.

2- اشكال كبروى و آن اين است كه اساسا عدم جواز صدور كثير از

واحد حقيقى را منكر مى‌شويم و ادلّه‌اى هم نيز بر اين منع اقامه نموده طالبين به‌

كتب و نوشته‌جاتش رجوع نمايند.

از اشكال اوّل جوابهائى داده‌اند از جمله جوابى است كه مرحوم محقّق‌

آشتيانى در حاشيه آورده و آن اين است كه اگرچه اضافات كثيره از واحد انتزاع و