مثال اقسام واحد

الف: واحد بدون تغيير مانند لوحى از چ وب يا غير آن كه استعداد حلول‌

كتابت را داشته بدون اينكه بعد از حلول حروف و عبارات در آن تغييرى حاصل شود.

ب: واحدى كه بعد از عروض عارض ذاتش تغيير كند و زيادى در آن‌

حاصل شود همچون نطفه كه بعد از حلول احوال در آن كمالات و زوائد جوهرى پ يدا

نموده و ماهيّتش از مرتبه خسّت و دنائت به مرحله اعلى ترقى يافته و متغيّر شده و

بحيوان مبدّل مى‌شود البتّه در طىّ اين مراحل و مراتب صور مختلفه‌اى نيز بر آن‌

عارض شده بطورى كه بعد از انسلاخ هر كدام از صور بوادى بالاتر و مرتبه اشرفى وارد

شده و مصوّر بصورت ديگرى مى‌گردد لكن اين انسلاخ صور و تغيّر صورى بالعرض‌

است و در حقيقت تغيّر از مادّه مى‌باشد.

ج: واحدى كه بعد از حلول حالّ نقصان ذاتى پ يدا كند همچون چ وب‌

كه در دست خرّاط بصور مختلفه‌اى درآمده تا بالاخره به شكل تخت مشكّل مى‌شود

و بديهى است در وقت تشكّل بصور گ ونا گ ون نقصان جوهرى و كمبود ذاتى پ يدا

مى‌كند.

د: واحدى كه بعد از حلول حالّ زيادى وصفى پ يدا كند مانند مومى كه‌

وصف مورد اعتنائى ندارد ولى بعد از اعمال ظرائف و احداث دقائق در آن بصورت‌

صنم و بت درآمده و وصف زائدى در آن ايجاد مى‌شود يا پ سرب چ ه نابالغ بعد از حلول‌

احتلام و عروض بلوغ وصف رجوليّت در وى حاصل و از صفت نقض بوصف كمال‌

مى‌گرايد و تغيّر وصفى در اين دو مثال بمقتضاى حركت در اين و مكان است در

مثال اوّل و حركت در كم و مقدار مى‌باشد در مثال دوّم.

ه: واحدى كه بعد از حلول حالّ نقصان وصفى پ يدا كند نظير جسم سفيدى‌

كه در اثر اسباب موجبه سياه شود و صفت سفيدى را از دست بدهد.

شرح عربى: و الّذى بالانضمام بلا تغيير مثل الخشب و الحجارة للبيت و من هذا

القبيل الآحاد للعدد و المقدّمات لصورة القياس و مع التّغيير

كالأدوية للمعجون فانّها تستحيل حتّى تصير معجونا كذا فى الشّفاء.