شرح فارسى:

توضيح‌

تقابل و اقسام آن‌

تقابل: عبارتست از عدم اجتماع دو شيئ متغاير و چ نان چ ه از عبارت مصنّف‌

برمى‌آيد منشاء تقابل غيريّت بين متقابلين است و قبلا نيز در ص 107 سطر اوّل‌

از منظومه چ ا پ ناصرى اشاره فرمود.

البتّه ناگفته نماند كه تقابل و تناكرى كه بين متغايرين هست بلحاظ وجود

خارجى است نه وجود ذهنى چ ه آنكه ذهن وعاء متفرّقات و اضداد و متناكرات‌

است.

تقابل داراى اقسامى است كه ذيلا ذكر مى‌شوند:

1- تقابل مانعة الجمع‌

و آن را اينطور تعريف كرده‌اند:

دو شيئ متغاير و متخالف اگر در مكان واحد و از جهت واحده و در زمان‌

واحد قابل جمع نبودند نسبتشان را مانعة الجمع گ ويند و هر كدام از وحدات ثلاث‌

براى ادخال شيئى است پ س قيد وحدت محل براى داخل شدن تقابل سواد و بياض‌

است كه در دو محلّ صادق هستند ولى در يك محلّ مجتمع نباشند و قيد وحدت‌

جهت براى ادخال تقابل ابوّت و بنوّت است كه در موضوع واحد هر دو عنوان صادق‌

است ولى به دو جهت و اعتبار چ نان چ ه زيد هم پ در است نسبت به فرزندش و هم ابن‌

است نسبت به پ درش.

و قيد وحدت زمان براى داخل كردن تقابل بين دو امرى است كه در محلّ‌

واحد از جهت واحد ولى در دو زمان صادق است مانند اجتماع علم و جهل در

شخص به اعتبار زمان گ ذشته و آينده.

قوله: و تنوين جمع عوض الخ: در بيت گ ذشته مصنّف فرمود:

« بمنع جمع ... » تنوينى كه بجمع ملحق شده تنوين عوض از مضاف اليه‌

است و تقدير عبارت « بمنع جمع الغيرين» بوده.

و سپس مى‌فرمايد: اينكه مضاف اليه را كلمه الغيرين تقدير كرديم بجهت‌