مى‌داند و زمان را محلّ و ظرف آن و بديهى است محلّ بر حال بايد مقدّم باشد

پ س زمان كه خود يكى از مصاديق عالم است بر تمام مصاديق ديگر مقدّم مى‌باشد

در نتيجه چ يزى غير از زمان نمى‌تواند مرجّح حدوث عالم بقول مطلق باشد.

رأى معتزلى‌

معتزلى مى‌گويد خداوند حكيم مى‌داند كه اصلح و انسب بحال عالم‌

چ يست و در چ ه وقتى حدوث صلاح است و در وقت ديگر صلاح نيست پ س همين‌

علم حضرتش مرجّح و مخصّص حدوث است نه چ يز ديگر.

نقد مصنّف بر رأى معتزلى‌

مصنّف (ره) مى‌فرمايد:

لازمه اين كلام اينست كه شطرى از زمان فيض از مبدء فياض منقطع باشد

بدون مصلحت و اين خلاف فيّاض على الاطلاق بودن حضرتش است.

مؤلّف گ ويد:

اين انتقاد نيز بنظر تمام نمى‌رسد زيرا قطع فيض از مبدء فيّاض اوّلا معلوم‌

نيست خالى از مصلحت باشد، به اين معنا مصلحت و عدم مصلحتش را ما

نمى‌دانيم و ثانيا اگر هم بدانيم بدون مصلحت است از نظر علم ما چ نين است‌

يعنى ما آنرا بلا مصلحت مى‌دانيم و اين منافات ندارد كه از نظر علم حقتعالى‌

كمال مصلحت را داشته باشد و همانطورى كه بعضى از امور از نظر ما خير محض‌

است و تأخّر آنها شرّ محض و يا بالعكس معذلك در خارج خلاف آنرا مشاهده‌

مى‌كنيم و در مقام اظهارنظر آنرا موكول بعلم بارى تعالى مى‌كنيم چ ه اشكال دارد

مسئله مورد نظر نيز از اين باب باشد.

قوله: حدوث العالم فيما لا يزال: مقصود از « لا يزال» قدم مى‌باشد.

قوله: اذ لا وقت قبله: يعنى قبل از وقت.

قوله: انّه ايّة مصلحة: ضمير در « انّه » بمعناى « شأن » مى‌باشد.