مى‌گويد:

و علم بعضى از او تفصيلى است و بعضى اجمالى.

امّا تفصيلى آنست كه اشياء را بداند متمايز در عقل و منفصل بعضى از

بعضى.

و امّا اجمالى همچنان باشد كه كسى مسئله‌اى دانست آنگاه غافل شد از

آن آنگاه او را از آن پ رسيدند چ ه جواب از آن حاضر مى‌شود در ذهن او و اين بقوّت‌

محض نيست چ ه پ يش او حالتى بسيط حاصل است كه مبدء تفاصيل آن معلومات‌

است، پ س آن علم به قوّت نباشد از هر وجهى بلكه علم بفعل باشد از وجهى و بقوّت‌

از وجهى ديگر و گ وئيا قوّتى است كه بفعل نزديك‌تر از آن است كه قوّتى كه با او

آن حالت نباشد انتهى.

شرح عربى: كذاك، له قسمة اخرى هى انّه: فعلىّ او انفعالىّ.

ثمّ انّ، فعليّة، اى فعلىّ العلم، ما، هو، سبب المعلوم، كمامّر.

و الانفعالىّ من المرسوم: كلمة من بيانيّة، و انّما لم نقل هو المرسوم مراعاة

للرّوى فانّه مكسور فى المصراع الاوّل و الجارّ و المجرور خبر، فى العقل بعد

ما فى الاعيان حصل، كان المعلوم سببه و كان السّببيّة و المسّببيّة

متعا كسان فيها.

و، فى اوّل، و هو الفعلى، يحصل، ما فى الاعيان، غبّ ما عقل.

ترجمه: همچنين براى علم تقسيم ديگرى است و آن اينستكه علم يا فعلى بوده و يا

انفعالى مى‌باشد.

علم فعلى: آنستكه سبب براى معلوم باشد چ نان چ ه قبلا گ ذشت.

علم انفعالى: عبارتست از مرسوم و همان صورتى كه در ذهن و عقل پ س از

حصرش در خارج حاصل مى‌گردد.

سپس در دنبال « من المرسوم» مى‌فرمايد: