زيد الطّويل الارزق ابن مالك
فى بيته بالامس كان متّكى
بيده غصن لواه فالتوى
فهذه عشر مقولات سوا
و از ابن سهلان ساوجى صاحب كتاب بصائر نقل شده كه ايشان مقولات
را در سه تا منحصر مىداند: كم، كيف، نسبت.
متن: « 325، 324 »
الكم ما بالذّات قسمة قبل
فمنه ما متّصل و منفصل
بذى اتّصال هيهنا قد قصدا
ما فيه حدّ متشارك بدا
تجزيه و تركيب
الكم: مبتداء و خبرش جمله « ما قبل بالذات قسمه» است.
فاء: عاطفه بمعناى ترتيب ذكرى.
منه: جارّ و مجرور، متعلّق باستقرّ، خبر مقدّم و « ماء » موصوله با صلهاش
مبتداء مؤخّر.
بذى: جارّ و مجرور، متعلّق به « قد قصد»، مضاف و مضاف اليهش
« اتّصال » است.
ما: موصوله و صلهاش جمله « بدا فيه حدّ متشارك» است، نائب فاعل
براى « قصد » .
ترجمه: كم عرضى است كه ذاتا قابل قسمت باشد و آن بر دو قسم است: متّصل و
منفصل.
مقصود از كم متّصل در اينجا آن است كه اجزاء مقدار با هم در حدّى
مشترك باشند.