شرح فارسى:

توضيح‌

كلمه [ما] در [ما انعم‌] موصول حرفى يعنى مصدريّه است فلذا شارح عبارت متن را به [انعام‌] تأويل برده است و سپس مى‌گويد:

جهت اينكه مصنف منعم‌به را متعرض نشد دو امر است:

1- آنكه نعم الهى بس فراوان و متكثّر است قابل احصا نبوده و عبارت بآن احاطه ندارد.

2- اگر بعضى از نعم را ذكر مى‌كرد توهّم اين مى‌شد كه حمد مختص بآن بوده و تنها در مقابل آنست نه نعمتهائى كه ذكر نشده فلذ براى تعميم مفعول را حذف نمود چه آنكه حذف متعلّق فعل بسا دلالت بر تعميم دارد.

قوله: و لم يتعرض للمنعم به: ضمير فاعلى در [لم يتعرض‌] بمصنف راجعست و مقصود از [منعم به‌] نعمتهاى الهى است.

مؤلف گويد:

مقصود شارح اينست كه مصنف به هيچ‌وجه من الوجوه نامى از نعمتهاى الهى نبرد نه بنحو تفصيل و نه بطور اجمال.

ذكر تفصيلى باين بود كه بگويد:

الحمد للّه على اعطائه السمع و البصر و العلم و هكذا.

و ذكر اجمالى باين طرز بود كه بگويد:

الحمد للّه على جميع النّعم.

قول: ايهاما لقصور العبارة الخ: اين جمله علّت است‌