اطلاق الحكم او التّعلّق او المسند اليه او المسند او متعلّقه يباين مقام تقييده بمؤكد او اداة قصر او تابع او شرط او مفعول او ما يشبه ذلك.

و مقام تقديم المسند اليه او المسند او متعلقاته يباين مقام تأخيره و كذا مقام ذكره يباين مقام حذفه، فقوله [خلافه‌] شامل لما ذكرنا.

ترجمه‌

مصنّف گويد:

و مقتضاى حال مختلف است زيرا مقامات براى كلام متفاوت مى‌باشند، پس مقام هركدام از تنكير و اطلاق و تقديم و ذكر مباين است با مقام مخالفش و مقام فصل با مقام وصل و مقام ايجاز با مقام خلافش تباين دارد.

و همچنين خطاب با شخص زيرك با خطاب شخص كودن تفاوت دارد و براى هركلمه‌اى با مصاحبش مقامى استكه با ديگرى نيست.

و ارتفاع شأن كلام در حسن و قبول باين است كه با اعتبار مناسب مطابق بوده و انحطاطش بعدم مطابقت مى‌باشد.

شارح گويد:

ضمير [هو] در عبارت متن بمقتضاى حال راجع است و علّت اينكه مقامات كلام متفاوت مى‌باشند اينست كه اعتبار و ملاحظات لائق باين مقام بسا با اعتبار مناسب با آن مقام مغاير باشد و اين تغاير اعتبارات و ملاحظات عين تفاوت مقتضيّات احوال مى‌باشد زيرا تفاوت و تغاير بين حال و مقام امرى است اعتبارى نه حقيقى و واقعى و آن باين لحاظ است كه در حال چون توهّم مى‌شود كه زمان براى‌