2- متى: (زمان) عبارتست از هيئت تحقق چيزى در زمان يا طرف زمان.

3- جده: (ملك) عبارتست از هيئتى كه براى محاط بواسطه محيط حاصل مى‌شود بطوريكه محيط و محاط با هم منتقل شوند به اينمعنا كه انتقال محاط مقيّد به انتقال محيط باشد.

4- وضع: عبارتست از هيئتى كه از دو نسبت حاصل شود.

5- فعل: عبارتست از تأثير تدريجى مانند تأثير آتش در آب.

6- انفعال: عبارتست از تأثير تدريجى.

7- اضافه: عبارتست از نسبت مكرّر ميان دو امر كه تعقّل هركدام مستلزم تعقّل ديگرى باشد.

البته هركدام از مقولات داراى احكام و اقسامى استكه شرح آن مناسب با اين مقان نيست.

تنبيه‌

تعبير مصنف به ملكه اشاره است باينكه اگر متكلّمى از مقصود و منظورش براى يك يا چند بار بالفاظ فصيح تعبير نمود ولى ملكه اين معنا در وى حاصل نباشد بوى فصيح نگويند چنانچه اگر شخصى يك مسئله فرعيّه فقهى را صحيح جواب دهد بدون حصول ملكه اجتهاد در وى باو فقيه نگويند.

قوله: بلفظ فصيح: شارح گويد: تعبير مصنّف بمنظور اينست كه هم مفردات در تعريف داخل شوند و هم مركّبات در صورتى كه اگر بجاى آن [بكلام فصيح‌] مى‌گفت تنها مركبات داخل بودند.