سه‌گانه‌اى استكه واجب النّصب است و آندو مورد ديگر عبارتند از:

1- مستثناى تام موجب مانند: جاء القوم الّا زيدا.

2- مستثناى منقطع نظير: جاء القوم الّا حمارا.

كلام قيل و جواب از آن‌

بعضى در مقام انتقاد به تعريفى كه مصنف براى فصاحت در كلام نمود گفته‌اند ذكر تعقيد زائد و چندان حاجتى بآن نيست زيرا خلوّ از ضعف تأليف باعث خلوّ از تعقيد نيز هست چه آنكه تعقيد لفظى ناشى از ضعف تأليف است.

شارح در جواب مى‌گويد: چنين نيست زيرا ممكن است اجتماع چند امر در عبارتى باعث صعوبت فهم معنا شده و كلام را معقّد نمايند ولى در عين حال هركدام از اين امور بتنهائى بر طبق قانون نحوى بوده و ضعف تأليف نداشته باشند پس اينطور نيست كه تعقيد لفظى ناشى از ضعف تأليف باشد.

نقدى ديگر و جواب از آن‌

بعضى ديگر گفته‌اند در بيت فرزدق براى تقرير تعقيد و علّت حصول آن لازم نيست يكى از اسبابش را تقديم مستثنى بر مستثنى‌منه بدانيم بلكه اساسا اين امر را علّت و سبب تعقيد قرار دادن صحيح نيست چون امر جائزى مى‌باشد.

شارح در جواب مى‌گويد: اگرچه چنين است ولى اين امر خود در تحقّق زيادى تعقيد سهمى داشته بنابراين از مقتضيات‌