لاجرم معاوضه آن و در مقابل مال قرار دادنش صحيح نبوده و معاوضه مزبور باطلست، بنابراين اگر تمام مطالب چنين باشند كلّ معاوضه فاسد است و در صورتيكه برخى از آنها باطل باشند معاوضه نسبت بهمان مقدار باطل و در مقابل باقى مطالب كه حقّ و صحيح مى‌باشند درست است.

تنبيه‌

مخفى نماند اينكه گفتيم حفظ حرام است مراد از آن معناى واسع و اعمّش بوده بطورى كه شامل حفظ بظهر قلب و نسخه برداشتن و مذاكره نمودن بلكه آنچه در بقاء مطالب مضلّه دخيل مى‌باشد مى‌گردد چه آنكه مفسده وجود مطالب باطله در تمام اينموارد موجود مى‌باشد.

شرح مطلوب‌

قوله: فهى داخلة فى كتب الضّلال بالمعنى الاوّل: چه آنكه براى « ضلال » دو معنى ذكر شد:

1- مراد از آن مطالبى است كه فى حدّ نفسه باطل بوده اگرچه گمراهى كسى بر آن مترتّب نباشد.

2- مقصود از آن مطالبى است كه موجب گمراهى خواننده‌گان باشد.

قوله: لا توجب للمسلمين بعد بداهة نسخها ضلالة: ضمير فاعلى در « لا توجب» به توراة و انجيل راجع بوده و « ضلالة » مفعولش مى‌باشد.

قوله: نظر فيها: كلمه « نظر » بصيغه مجهول بوده و ضمير در « فيها » به كتب راجع است.

قوله: و المكاتبات: عبارتست از كتبى كه در آن نحوه انشاء مراسلات و نامه‌نگارى ذكر شده.

قوله: فانّها تمزّق: ضمير در « فانّها » به كاغذ راجع است و كلمه « تمزّق » فعل مضارع مجهول از باب تفعيل است يعنى پاره پاره مى‌شود.

قوله: و ما دونها من العلوم: همچون صرف و نحو.