و در كتاب كافيه كه كلام را به قول تفسير نموده جهتش آنستكه قول نسبت بكلام جنس قريب بوده و برلفظ مهمل اطلاق نمى‌گردد بخلاف لفظ كه بملاحظه شمولش برمهمل جنس بعيد براى كلام بحساب مى‌آيد و چون از تعريف چيزى بجنس بعيد با وجود جنس قريب نهى وارد شده لا جرم در كتاب مزبور مصنّف در تعريف كلام لفظ قول را اختيار كرده است.

قوله: ما يتألّف منه: ضمير در « منه » به « ماء موصوله» در « ما يتألّف» عود مى‌كند.

قوله: و هو الكلم الثّلاث: ضمير « هو » به « ما يتألّف» عود مى‌كند.

قوله: معاشر النّحويّين: كلمه « معاشر » جمع « معشر » بوده بمعناى گروه و طائفه.

قوله: صوت معتمد: مقصود از « صوت معتمد» صدائى را كه خارج مى‌شود گويند.

قوله: على مقطع الفم: مقصود از « مقطع » مخرج مى‌باشد.

قوله: فيخرج به ما ليس بلفظ: ضمير در « به » به لفظ عود مى‌كند.

قوله: و عبّر به دون القول: ضمير فاعلى در « عبّر » به مصنّف و ضمير مجرورى در « به » به لفظ راجع است.

قوله: لاطلاقه على الرّأى و الاعتقاد: ضمير در « لاطلاقه » به قول راجع است.

قوله: و عكس فى الكافيه: ضمير فاعلى در « عكس » به مصنّف راجع است و « كافيه » نام كتاب ديگر مصنّف مى‌باشد.

قوله: لعدم اطلاقه على المهمل: ضمير در « اطلاقه » به قول راجع است.

شرح عربى:

مفيد، اى مفهم معنى يحسن السّكوت عليه كما قال فى شرح الكافية.

و المراد سكوت المتكلّم، و قيل السّامع، و قيل كليهما.

و خرج به ما لا يفيد كان قام مثلا.

ترجمه و شرح:

قيود معتبر در تعريف كلام‌

سپس مصنّف مى‌گويد: