اين جهان و يا پس از مرگ مشاهده مى نمايد.

همان طور كه روح، بر تن اثر مستقيم دارد، مثلاً در موقع استيلاء ترس، چهره انسان زرد مى گردد و هنگام خجلت، صورت او برافروخته مى شود، همچنين اعمال ما در روح و روان ما اثر و واقعيتى از خود پديد مى آورد، و اساس يك رشته صفات ثابت و متغير مى گردد و چگونگى زندگى ما، در آينده در گرو همين آثارى است كه اعمال نيك و بد ما، در روان ما از خود به يادگار مى گذارد.

افرادى كه تحت مراقبت پزشكى قرار دارند و دستورات لازم ورزشى يا غذايى و دارويى را به كار مى بندند، تصور مى كنند كه يك رشته كارهاى ساده اى را انجام مى دهند ولى نمى دانند كه اين تمرين ها، چه آثارى در جسم و تن و روح و روان آنان به يادگار مى گذارد، هنگامى كه دوران مراقبت به پايان مى رسد و به گذشته خود مى نگرند متوجه مى شوند كه نتايج ارزنده اى در درون خود كسب و ذخيره كرده اند.

فرد بيمار، دستورهاى پزشك را يكى پس از ديگرى به كار مى بندد و به ظاهر مى انديشد كه دارويى مى خورد ولى از آن غافل است كه اين داروها چه آثار نيكى در مزاج او پديد مى آورد، وقتى دوران نقاهت به آخر رسيدمى فهمد كه در طول بيمارى با مصرف دارو و خوردن غذا چگونه تندرستى خود را ذخيره كرده است.

دستورهاى شرايع آسمانى و وظايفى كه خداوند براى بندگان خود تعيين كرده است از اين قاعده مستثنى نيست. عبادات ووظايف ظاهرى خود به خود مورد علاقه شارع نيست و اگر اسلام انجام دادن آنها را خواسته است به خاطر يك رشته آثارى است كه در درون انسان پديد مى آورد، به خاطر قربى است كه نسبت به حضرت حق پيدا مى كند و تكاملى است كه به وجود او مى بخشد،