* ابان بن ابى عيّاش‌

ابان نيز از شخصيتهاى شگفت تاريخ است؛ از آنان كه باورشان در تاريخ هماره مشكل مى‌نمايد. حضور او در تاريخ و قرار گرفتن بر سر راه سليم، ادامه همان راز و اعجازى است كه سليم را پديد آورد و او را بر آن داشت تا اسناد دست اوّل نهضت اسلام را از تنگناى ترور و تفتيش و سانسور خلافت برهاند و به نسلهاى آينده برساند. ابان بر خلاف سليم، زير آوار تاريخ رسمى فرو نرفت و با وجود داشتن اين اسناد خطير و مرگبار در سياهترين ادوار تاريخ خلافت غصب، نام و نشان و موقعيّت علمى او به ساحت حضرت تاريخ راه يافت و محدّثان و مورّخان و فقيهان و رجال‌شناسان رسمى، او را در تاريخ ثبت كردند و هنگامى متوجّه تدبير ابان شدند كه دير شده بود اما اخلافشان كوشيدند تا اعتبار علمى، اخلاقى، اعتقادى او را كه به تاريخ راه يافته بود، خدشه دار كنند و روايات وى را بى‌اعتبار سازند. كوشش ابان در نگهدارى اسناد و انتقال آنها به نسل پس از خود، كمتر از جهاد و تلاش سليم نيست، او در هنگامه هول و هراس و ترور و تفتيش شديد خلافت غصب عهده‌دار اين اسناد شد و به درستى و شايستگى در نگهدارى و تكميل آنها كوشيد.

بدينسان، ابان ادامه سليم است چرا كه او نيز اسناد را به پيشوايان معصوم اسلام امامت عرضه داشت و در مقابله و تكميل آنها كوتاهى نكرد و همان حسّاسيت، دقّت و مراقبتى را دارا بود كه سليم داشت. بنا بر اين وجود ابان لازمه رساندن اسناد به تاريخ بود.