ثبوت متيقّن در زمان يقين حكم كرد. ولى در استصحاب حكم كرد به ثبوت متيقّن در زمان شك.

ه. زمان مشكوك و متيقّن در قاعده يقين يكى است. اما در استصحاب دوتاست. در دو مثال گذشته عدالت رضا در روز گذشته هم متيقّن بوده و هم مشكوك. ولى عدالت على در روز گذشته متيقّن و امروز مشكوك است.

در پاسخ از پرسش دوم بايد گفت: به‌دليل تفاوت‌هايى كه بين استصحاب و قاعده يقين وجود دارد نمى‌توان با ادله استصحاب حجيّت قاعده يقين را اثبات كرد. آيا قاعده يقين حجّت است يا خير؟ آنچه در ميان علما شهرت دارد اين است كه اين قاعده حجّت نيست.

369. قدما

از جمله اصطلاحاتى كه در كلمات بزرگان ديده مى‌شود اصطلاح «قدماء»، «متأخرين» و «متأخر متأخرين» است. آيا قدما به كدام طبقه اطلاق مى‌شود و متأخرين و يا متأخر متأخرين به كدام دسته گفته مى‌شود؟ گرچه از كلام امام خمينى به‌دست‌مى‌آيد كه ايشان به علما و بزرگانى كه از زمان غيبت صغراى امام زمان (ع) (260 ه. ق) تا عصر شيخ ابى جعفر طوسى (460 ه. ق) مى‌زيسته‌اند «قدما» و به فقها بعد از شيخ طوسى «متأخرين» اطلاق كرده است. [1]

اما حقيقت اين است كه اصطلاح «قدما» و «متأخرين» و «متأخر متأخرين» به جهت نسبى بودن متفاوت است. زيرا گاهى چنين اصطلاحى از فقيهى ابراز مى‌شود كه در قرن پنجم مى‌زيسته در حالى كه همين اصطلاح گاهى از فقيهى مشاهده مى‌شود كه در قرن دهم زندگى مى‌كرده است، به همين دليل بايد گفت اصطلاح «قدما» و «متأخرين» و «متأخر متأخرين» نسبى است.

370. قرآن‌

قرآن از منابع مسلّم فقهى است به‌گونه‌اى كه آيات و مفاهيم آن ملاك و معيار صحت و درستى يا نادرستى ديگر منابع فقه و معارف اسلامى است. اغلب فقهاى اماميه منابع اجتهاد را عبارت از: كتاب (قرآن) سنّت، اجماع و عقل مى‌دانند. اما اخبارى‌ها از اماميه تنها سنّت را منبع استنباط مى‌شناسند.

فقهاى حنفى، كتاب، سنّت متواتره، اقوال صحابه، اجماع صحابه، قياس، استحسان و نظر عرف را، مالكيه كتاب، سنّت، اجماع اهل مدينه، مصالح مرسله، قول صحابه غير مستند به رأى و قياس منصوص العله، شافعيه كتاب، سنّت، اجماع و قياس مستنبط العله، حنابله كتاب، سنّت و فتاوى صحابه (درصورتى‌كه مخالف كتاب، سنّت، حديث مرسل بلكه ضعيف نباشد) و ظاهريه كتاب، سنت و اجماع را از منابع اجتهاد مى‌شناسند. [2]