303. ظنّ موضوعى‌

به ظنّى كه در حكم شرعى اخذ شده باشد، «ظنّ موضوعى» گويند. مثال: «اگر ظنّ و گمان به جاسوس بودن شخصى پيدا كرديد او را دستگير كنيد.»

304. ظنّ نوعى‌

به ظنّى كه براى نوع مردم از كلام خاص به‌وجود مى‌آيد. «ظنّ نوعى» گويند.

305. ظنّى الدّلالة

به مبحث «قطعى الصدور» رجوع شود.

306. ظواهر الفاظ

در ميان احتمالات از معانى يك لفظ، آن معنايى كه زودتر به ذهن آيد. ظاهر آن لفظ خواهد بود. در ظواهر الفاظ دو بحث مطرح است: الف. بحث در اصل ظهور كه آيا فلان لفظ ظاهر در چه معنايى است؟ ب. بحث در حجيّت، پس از اثبات ظهور لفظى در معنايى آيا آن لفظ در آن معنى حجّت است يا خير؟

درباره قسمت الف، و تشخيص اصل ظهور راه‌هايى ذكر شده است: 1. وضع الفاظ: هرگاه انسان دريابد كه فلان لفظ براى فلان معنى وضع شده است، در نتيجه لفظ ظاهر در همان معنى است. مثلا احراز گردد كه صيغه «افعل» براى «وجوب» وضع شده است، طبعا هر زمانى كه صيغه مزبور بدون قرينه استعمال گردد مفيد وجوب خواهد بود. 2. قرينه عام يا خاص اقامه شود مبنى بر اراده فلان معنى از فلان لفظ (البته احتياج به اقامه قرينه در جايى است كه لفظ در غير معنايى كه برآن وضع شده استعمال گردد. و يا لفظ مشترك در بيشتر از يك معنى باشد.). 3. به‌وسيله تبادر يا «عدم صحّت سلب و صحّت حمل» و يا «اطّراد» ظهور تشخيص داده شود. 4. با رجوع به «اصولى» همانند اصالة عدم الاشتراك، اصالة الحقيقه، اصالة الظهور و ... كشف ظاهر كند.

درباره قسمت ب، بايد گفت: بحث از حجيّت ظواهر از فروعات مباحث «كتاب» و «سنّت» است.

به بيان ديگر بحث از حجيّت ظواهر براى آن است كه اگر حجيّت اثبات شود ظاهر قرآن و سنّت قابل تمسّك و استدلال است، و الّا خير. چون على الاصول عمل به «ظنّ» حرام است، [1] مگر دليل قطعى اقامه شود، و ظواهر نيز از ظنون است، پس بايد دليل يقينى بر حجيّت ظواهر پيدا كنيم تا تمسّك به ظواهر آيات و روايات روا باشد. [2]