تنها كسى هست كه مجى‌ء درباره او محقّق شده، و عدم مجى‌ء، مختصّ به سائر افراد قوم هست لكن سؤال ما اين است كه: آيا حكم ثبوت مجى‌ء درباره مستثنى، يك حكم منطوقى هست يا مفهومى يعنى آيا منطوق قضيّه، مشتمل بر بيان حكم مستثنى هست يا مفهوم آن، به عبارت ديگر: آيا «ما جاءنى من القوم الا زيد» منطوقا مشتمل بر دو قضيّه و بيانگر دو حكم است يا اينكه منطوق آن فقط يك قضيّه هست.

خلاصه: دلالت جمله استثنائيّه بر حكم مستثنى آيا از قبيل دلالت منطوق است يا مفهوم؟

مصنّف رحمه اللّه قائل به تفصيل شده‌اند ولى چون تفصيل را به اجمال بيان كرده‌اند با استفاده از توضيح و كلام مرحوم مشكينى- در حاشيه- به بيان آن مى‌پردازيم كه: آيا عنوان كلمه «الّا» كه دلالت بر استثنا مى‌كند مانند «ان» و «اذا» شرطيّه، يك عنوان «حرفى» هست يا اينكه در حقيقت، حرف نيست بلكه معناى اسمى‌ [1] دارد و بديهى است كه نتيجه آن دو هم متفاوت مى‌باشد.

1معناى حرفى، خصوصيّتى هست كه بايد در معناى اسمى پيدا شود به عبارت ديگر: حرف در موردى استعمال مى‌شود كه شأن معناى اسمى بيان شود پس عنوان آليّت و تبعيّت دارد و خودش داراى معناى مستقلى نيست‌ [2]. يعنى: كلمه «الّا» دلالت بر خصوصيّتى در معناى اسم مستثنى منه مى‌كند و آن خصوصيّت، عبارت از انحصار و اختصاص مى‌باشد. معناى جمله «ما جاءنى من القوم الا زيد»، كأنّ چنين است: «عدم المجي‌ء» مختص به قوم- غير از زيد- هست كه از اختصاص و انحصار مذكور، مفهوم استفاده مى‌شود و آن مفهوم، اين است كه: مجى‌ء، مختص زيد است چون آن قضيّه‌

[1]اسم در برابر حرف است نه در مقابل فعل- مقصود از اسم، اعمّ از فعل و اسم است.

[2]اينكه عنوان آليت هم داخل موضوع له هست يا نه ارتباطى به بحث فعلى ما ندارد گرچه در بحث معانى حرفيه درباره‌اش صحبت كرديم.