تأثير كند، احتمال مذكور به حسب واقع و مقام ثبوت است يا اينكه به حسب مقام دلالت و لفظ؟

اگر به حسب مقام ثبوت، آن احتمال، مطرح باشد، ضربه‌اى به مفهوم نمى‌زند و كسى آن را انكار نكرده. قائلين به ثبوت مفهوم مى‌گويند معناى جمله شرطيّه «إن جاءك زيد فاكرمه» اين است كه مجى‌ء زيد، علّت منحصره وجوب اكرام است و اگر مجى‌ء زيد منتفى شد، وجوب اكرام هم منتفى مى‌شود لكن آن‌ها هم احتمال مى‌دهند كه شى‌ء ديگرى در وجوب اكرام، مؤثّر باشد زيرا دلالت قضيّه شرطيّه بر مفهوم، دلالت «ظهورى» هست نه صريح كه احتمال خلاف در آن مطرح نباشد. اگر متكلّمى گفت «رأيت اسدا» و قرينه‌اى هم همراه آن اقامه ننمود آيا شما احتمال نمى‌دهيد كه مقصودش از «اسد» رجل شجاع باشد؟

آرى! آن احتمال به حسب واقع، محفوظ است امّا از نظر دلالت لفظ چون قرينه‌اى وجود ندارد، نسبت به حيوان مفترس ظهور دارد.

اگر مقصود مرحوم سيّد از «ليس يمتنع» به حسب مقام دلالت و اثبات است و ايشان درصدد هستند بفرمايند كه وقتى مولا مى‌گويد «إن جاءك زيد فاكرمه» از نظر نفس آن قضيّه شرطيّه، محتمل است كه شى‌ء ديگرى جانشين مجى‌ء زيد شود، پاسخ ما به ايشان اين است كه: اگر احتمال راجح- مثلا هشتاد درصد- و يا لااقل احتمال پنجاه درصدى مطرح باشد، مانع ظهور لفظ مى‌شود امّا مجرّد احتمال- مثلا سى درصد يا بيست درصد- منافاتى با ظهور ندارد و صرف تحقّق احتمال، كافى نيست. بلكه بايد بگوئيد وقتى متكلّم، يك قضيّه شرطيّه به صورت «إن جاءك زيد فاكرمه» را بيان مى‌كند، ما هشتاد درصد [1] احتمال مى‌دهيم كه شرط ديگرى- غير از مجى‌ء زيد- جانشين آن شود و

[1]يا لااقل پنجاه درصد.