سؤال: اساس و منشأ آن قضيّه، چيست؟

جواب: در معناى منطوقى‌ [1] خصوصيّت و مزيّتى هست كه لازمه آن، وجود و ثبوت اين مفهوم است.

سؤال: آن خصوصيّت چيست؟

جواب: كسانى كه مى‌گويند قضيّه شرطيّه، داراى مفهوم هست، جمله «إن جاءك زيد فاكرمه» را چنين معنا مى‌كنند: علّت تامّه منحصره وجوب اكرام، مجى‌ء زيد است بنابراين اگر مجى‌ء زيد، علّيّت منحصره براى وجوب اكرام پيدا كرد، بديهى است كه هر شى‌ء كه علّت منحصره‌اش منتفى شود آن شى‌ء هم منتفى مى‌شود پس معنا و مفهوم جمله مذكور، اين است: «عند عدم مجى‌ء زيد لا يجب اكرامه» زيرا مجى‌ء زيد، علّت منحصره وجوب اكرام بود پس در حقيقت، معناى منطوقى بر خصوصيّتى دلالت مى‌كند كه آن ويژگى مثلا علّيّت منحصره هست و علّيّت منحصره، مستتبع و مستلزم قضيّه مفهوميّه مى‌باشد.

سؤال: آن خصوصيّت از چه طريقى استفاده مى‌شود و چه چيز برآن دلالت مى‌كند؟

جواب: پاسخ آن را در مباحث بعدى ضمن توضيح ادلّه قائلين به ثبوت مفهوم بيان مى‌كنيم كه مثلا آيا «ان» يا «اذا» از طريق «وضع» دلالت بر علّيّت منحصره مى‌كند يا از طريق سائر قرائن، امّا آنچه فعلا لازم به تذكّر مى‌باشد اين است كه: اگر «ان» شرطيّه بالوضع يا به وسيله سائر قرائن، دلالت بر علّيّت منحصره نمايد، آن قضيّه مفهوميّه هم ثابت است و الا خير.

خلاصه: «مفهوم»، قضيّه‌اى است كه متضمّن حكم انشائى يا اخبارى مى‌باشد و آن‌

مخالف است و گاهى موافق، مانند آيه شريفه‌ فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍ‌ كه از آن به اولويت استفاده مى‌شود ضرب و شتم والدين هم حرام است.

[1]همان معنائى كه مستقيما نفس لفظ برآن دلالت مى‌كند.