الذّات، و إن اعتبر لا بشرط، و غفل عن أنّ المراد ما ذكرنا، كما يظهر منهم من بيان الفرق بين الجنس و الفصل، و بين المادّة و الصورة، فراجع(1).

(1)- صاحب فصول «ره» مراد اهل معقول را به نحو ديگرى برداشت كرده‌اند لذا در مقام اعتراض به آنها برآمده‌اند.

ايشان خيال كرده‌اند كه لا بشرطى و بشرط لائى دو امر اعتبارى است نه واقعى- و آن‌هم به لحاظ عوارض خارجيّه، به لحاظ حمل شدن و حمل نشدن- معناى واقعى عالم و علم فرقى ندارد منتها شما به دو نحو مى‌توانيد آن را اعتبار كنيد، معناى علم و عالم يكى است لكن اگر آن را لا بشرط ملاحظه كرديد، قابل حمل است و چنانچه بشرط لا لحاظ كنيد قابليّت حمل ندارد.

خلاصه اينكه اختيارش به دست انسان و معتبر است اگر بخواهد آن را لا بشرط اعتبار مى‌كند و چنانچه مايل باشد آن را بشرط لا اعتبار مى‌كند لذا صاحب فصول بر اهل معقول ايراد گرفته كه:

تفاوت شما- بين مشتق و ذات- يك تفاوت درست و صحيحى نيست زيرا: اگر ما مبدأ را لا بشرط هم فرض كنيم، قابل حمل نيست «زيد علم» و «زيد حركة» قضاياى حمليّه باطل و غير صحيحى هستند پس چرا شما- اهل معقول- مشتق را لا بشرط قرار