اتفاق سعادت در اصل ولادت و اكراه بر تأدب، نه از ذات طالب مجتهد بود بلكه از خارجيات باشد و سعادت تام حقيقى مجتهد را بود و او است كه محبت خدايتعالى او را بود و شقى هالك ضد او بود. و اللّه اعلم بالصواب.

فصل سوم در اقسام اجتماعات و شرح احوال مدن‌

بحكم آنكه هر مركبى را حكمى و خاصيتى و هيأتى بود كه بدان متخصص و منفرد باشد و اجزاى او را با او در آن مشاركت نبود، اجتماع اشخاص انسانى را نيز از روى تألف و تركب حكمى و هيأتى و خاصيتى بود بخلاف آنچه در هر شخصى از اشخاص موجود بود.

و چون افعال ارادى انسانى منقسم است بدو قسم: اول خيرات دوم شرور پس اجتماعات نيز منقسم باشد بدين دو قسم:

اول آنكه سبب آن از قبيل خيرات بود

دوم آنكه سبب آن از قبيل شرور بود

اول را مدينه فاضله خوانند. دوم را مدينه غير فاضله‌

و مدينه فاضله يكنوع بيش نبود، چه حق از تكثر منزه باشد و خيرات را طريق يكى بيش نبود.

و اما مدينه غير فاضله سه نوع بود:

اول آنكه اجزاى مدينه يعنى اشخاص انسانى از استعمال قوت ناطقه خالى باشند، و موجب تمدن ايشان تتبع قوتى بود از قواى ديگر و آنرا مدينه جاهله خوانند

دوم آنكه از استعمال قوت نطقى خالى نباشند، اما قواى ديگر