پادشاهان قديم» براى هولاكوى مغول بنويسد و او را «پادشاه جهان ماده امن و امان» بخواند.

بارى طوسى در اخلاق محتشمى و اخلاق ناصرى از مسائل اخلاق و اجتماع و سياست به‌ويژه حكمت مدنى و حكمت منزلى كه خود در ديباچه اخلاق ناصرى ميگويد كه: «مراسم اين دو ركن به امتداد روزگار اندراس يافته است» سخن داشته و در دومى از انديشه يونانى بيشتر بهره برده است. افسوس كه آثار افلاطون و ارسطو دست نخورده و دگرگون ناشده به دست او نرسيده بود و تنها از لابلاى دفترهاى فارابى و ابن سينا و مشكويه رازى مى‌بايستى آن انديشه‌هاى آزاد را ببنيد و سه دانش اخلاق و تدبير منزل و سياست را يكجا در كتاب خود بگنجاند و آزادانه درباره آنها بينديشد و همين خود براى ما بسيار مغتنم است و به گفته ويكنس مترجم اخلاق ناصرى به انگليسى آن بهترين دفتر گزيده اخلاقى و سياسى است كه از دوران تاريخى ميانه ايران، اگر نگوييم كه از دوران تاريخى ميانه قلم‌رو اسلامى، به دست ما رسيده است.

امام رازى اگرچه در جامع العلوم علم اخلاق و سياسات و تدبير منزل و آداب الملوك گذارده است ولى هيچگاه نگارش او به جامعيت و روشنى اخلاق ناصرى نميرسد.

اخلاق ناصرى به گواهى نسخه‌هاى فراوان و چاپهاى بسيار آن و به گواهى شروح و حواشى و تقليدها كه از آن شده است ميان مردم رواجى پيدا كرده است درست مانند موسيقى كه با اينكه ناروا بوده است، دفترهاى بسيارى درباره آن نوشته‌اند.

طهارة الاعراق و تهذيب الاخلاق مشكويه رازى كه طوسى از آن بسيار ستوده است هم چندين نسخه دارد و هم در هند و قاهره و آستانه و تهران و بيروت از 1271 تا 1378 و پس از آن نزديك به هجده بار چاپ و به دو زبان فرانسه و انگليسى ترجمه شده است پيداست كه دانشمندان بدان ارج بسيارى مى‌نهادند.

پاره‌اى از مسائل پيچيده و دشوار اخلاق ناصرى:

1- ارسطو در اخلاق نيقوماخوس كتاب 6 باب 3 تابند 1139 ب سطر 15 و پس از آن (ص 332 تا 351 چاپ لوئب) گفته است كه ما در شناختن چيزها پنج افزار داريم:

هنر يا فن، دانش يا علم، تدبير و بست و گشود كارها، خرد يا حكمت، زيركى و هوشمندى يا حدس و عقل و فهم و فطنت. خود او براى اينها واژه‌هاى: تخنه‌enhkeT ، اپيستمه‌emetsiPE ، فرونسيس‌sisenorhP ، سوفياaihPoS ، نئوس‌suoN آورده است.

مترجمان فرانسوى و انگليسى در برابر آنها واژه‌هاى:

(modsiW) essegaS, ecnedurP )egdelwonK ecitneicS( ecneicS, trA )evitiutni nosiaR( ecnegilletni

گذارده‌اند. او درباره هر يك از اينها سخن به درازا كشانده است (ترجمه: لطفى سيد 2: 119- سلجوقى 166- تريكو 80- ص 211 چاپ بدوى)

افسوس كه ترجمه عربى كهن نسخه جامع قرويين در اينجا افتاده و اين مطلب‌