خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 5، ص 128.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 1، ص 500.

وصف غير صريح

ر.ك:وصف مقدر

وصف غير مشعر عليت

صفت فاقد دلالت بر علّيت مبدأ اشتقاق آن براى ثبوت حكم

وصف غير مشعر عليت، مقابل وصف مشعر عليت بوده و عبارت است از وصفى كه هيچ دلالتى بر اين ندارد كه مبدأ اشتقاق آن، علت براى ثبوت حكم بر موصوفش مى باشد، مثل: «رأيت زيدا يوم الجمعة»، كه «يوم الجمعه» وصف اصولى است و به عليت اشعار ندارد.

نيز ر.ك: وصف مشعر عليت.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 1، ص 502.

وصف غير معتمد بر موصوف

وصفِ براى موصوفِ غير مذكور در كلام

وصف غير معتمد بر موصوف، مقابل وصف معتمد بر موصوف بوده و عبارت است از وصفى كه موصوف آن در كلام ذكر نشده است، مانند: «فاسق» در آيه شريفه (إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإ فَتَبَيَّنُوا)[1]

نكته:

در ميان اصوليون اختلاف است كه آيا مورد نزاع در مفهوم وصف، فقط وصف معتمد بر موصوف است يا اين كه شامل وصف معتمد بر موصوف و غير معتمد بر موصوف، هر دو، مى شود; برخى مانند مرحوم «نائينى» در «اجود التقريرات»2 و محقق «خويى» در «محاضرات»3 معتقدند مورد نزاع، فقط وصف معتمد بر موصوف است، و برخى ديگر، مانند مرحوم «امام خمينى» در «تهذيب الاصول»4 بر اين عقيده اند كه مورد نزاع، هر دو را شامل مى شود.

[1]حجرات (49)، آيه 6

[2]نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 1، ص 433

[3]خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 5، ص 127

[4]خمينى، روح الله، تهذيب الاصول، ص 452

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 53.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص (123-122).

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 3، ص 313.

وصف غير ملازم عبادت

ر.ك:وصف مفارق عبادت

وصف متحد عبادت

ر.ك:وصف ملازم عبادت

وصف مشعر عليت

وصف بيان گر تأثير مبدأ اشتقاق آن بر ثبوت حكم

وصف مشعر عليت، كه مقابل وصف غير مشعر عليت مى باشد، وصفى است كه اشعار (دلالت ضعيف) دارد به اين كه مبدأ اشتقاقش، علت براى ثبوت حكم بر موصوف آن مى باشد، مانند: «اكرم رجلا عالما»، كه وصف «عالم»، دلالت ضعيف دارد بر اين كه علت اكرام رجل، وجود علم (مبدأ اشتقاق صفت عالميت) است.

نكته اول:

دانشمندان اصولى قانونى دارند به نام «تعليق الحكم على الوصف مشعر بعلية منشأ اشتقاقه»; براى مثال، در جمله: «اكرم انسانا عالما»، وجوب اكرام، به انسان عالم تعلق گرفته و دلالت مى كند بر اين كه منشأ اشتقاق «عالم» (علم) در وجوب اكرام مدخليت دارد. اين گونه جملات اگر چه صراحت موجود در جملاتى مثل: «اكرم زيدا لكونه عالما» را نسبت به بيان علت حكم ندارد، ولى مشعر به عليت است; يعنى عليت از او استشمام مى شود; به اين معنا كه علت وجوب اكرام انسان، همان عالميت او است و وقتى «عالميت» علت شد، حكم داير مدار علت است، هم از نظر وجود و هم از نظر عدم; به اين معنا كه هر جا علت (مبدأ اشتقاق و وصف) بود، حكم هم هست و هر جا علت نبود، حكم هم نيست، چون وجود حكم منوط به وجود علت است.

اما منكران مفهوم وصف مى گويند: ما نيز مى پذيريم كه تعليق حكم بر وصف، مشعر به عليت است، اما مجرد اشعار كافى نيست و بايد به درجه ظهور عرفى برسد.

نكته دوم:

اشعار، به معناى دلالت ضعيفى است كه به حد ظهور عرفى نمى رسد و به اين جهت حجيت ندارد; بر خلاف ظهور عرفى كه حجت است.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 1، ص 502.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص (264-263).

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 125.

وصف معتمد بر موصوف

وصف براى موصوفِ مذكور در كلام

وصف معتمد بر موصوف، وصفى است كه موصوف آن در كلام ذكر شده و به اصطلاح، به موصوف تكيه كرده است، مانند: «اكرم انسانا عالما» و يا «اكرم رجلا عادلا»; به خلاف وصف غير معتمد بر موصوف كه موصوف آن در كلام ذكر نشده است.

نكته:

در ميان اصولى ها اختلاف است كه مورد نزاع در مفهوم