علم الهدى، على بن حسين، الذريعة الى اصول الشريعة، ج 1، ص 417.

زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 3، ص 62.

نسخ به بدل اثقل

ر.ك: نسخ به اثقل

نسخ به بدل اخف

ر.ك: نسخ به اخف

نسخ به بدل متضاد

ر.ك: نسخ به متضاد

نسخ به بدل مخالف

ر.ك: نسخ به مخالف

نسخ به بدل مساوى

ر.ك: نسخ به مساوى

نسخ به غير بدل

نسخ حكمى شرعى بدون جاى گزينى حكم ديگر

نسخ به غير بدل، مقابل نسخ به بدل بوده و به معناى نسخ حكم شرعى به وسيله شارع مقدس، بدون جاى گزين نمودن حكم ديگرمى باشد، مانند نسخ آيه اى كه براى نجوا نمودن با پيامبر(صلى الله عليه وآله) صدقه را واجب نموده بود، با آيه اى كه اين حكم را برداشت و حكم ديگرى جاى گزين آن ننمود.

نكته:

در جواز و يا عدم جواز نسخ به غير بدل اختلاف است، ولى بيشتر علما به جواز آن معتقدند.

اما منكران نسخ به غير بدل، به اين آيه تمسك نموده اند: «ما ننسخ من آية او ننسها نأت بخير منها او مثلها; هر آيه اى كه نسخ كنيم بهتر از آن يا مانند آن را مى آوريم»[1]

[1]بقرة (2)، آيه 106

زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 3، ص 62.

خضرى، محمد، اصول الفقه، ص 301.

فخر رازى، محمد بن عمر، المحصول فى علم اصول الفقه، ج 3، ص (320-319).

غزالى، محمد بن محمد، المستصفى من علم الاصول (به ضميمه فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت)، ج 2، ص 69.

علم الهدى، على بن حسين، الذريعة الى اصول الشريعة، ج 1، ص 417.

اصفهانى، محمد حسين، الفصول الغروية فى الاصول الفقهية، ص 236.

نسخ به متضاد

نسخ حكمى شرعى با جاى گزينى حكم متضاد با آن از نظر حكم

نسخ به متضاد، از اقسام نسخ به بدل بوده و عبارت است از نسخ حكم شرعى به وسيله شارع، همراه با جاى گزين نمودن حكم ديگرى كه متضاد با آن مى باشد.

نكته:

بنا بر مبناى متضاد بودن احكام تكليفيه شرعيه، وقتى دو حكم متضاد باشند با آمدن يكى، ديگرى زائل مى گردد، مانند: وجوب كه ضد ندب است، و حظر، كه ضد اباحه و ندب است; براى مثال، شرب خمر ابتدا مباح بود و سپس حرمت (حظر) جاى گزين آن شد.

نيز ر.ك: نسخ به مخالف.

علم الهدى، على بن حسين، الذريعة الى اصول الشريعة، ج 1، ص 418.

زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 3، ص 62.

نسخ به مثل

ر.ك: نسخ به مساوى

نسخ به مخالف

نسخ حكمى شرعى با جاى گزينى حكم مخالف با آن از نظر متعلق

نسخ به مخالف، از اقسام نسخ به بدل بوده و عبارت است از نسخ حكم شرعى، همراه با جاى گزين نمودن حكمى كه مخالف حكم منسوخ مى باشد، مانند: نسخ وجوب روزه روز عاشورا به واسطه وجوب روزه ماه مبارك رمضان.

نكته اول:

تفاوت نسخ به مخالف با نسخ به متضاد در آن است كه در نسخ به مخالف، سنخ حكم ناسخ و منسوخ يكى است و اختلاف در متعلق آنها است، مانند: وجوب روزه روز عاشورا و وجوب روزه ماه مبارك رمضان كه از نظر سنخ، حكم هر دو وجوب است، گرچه متعلق آنها متفاوت است، اما در حكم به متضاد، سنخ حكم در ناسخ با سنخ حكم در منسوخ متفاوت است، مانند آن كه ناسخ، وجوب چيزى را بيان كند، اما منسوخ، حرمت آن را.

نكته دوم:

تمام نسخ هايى كه انجام مى شود يا نسخ به مخالف است و يا به متضاد و يا به هر دو.

علم الهدى، على بن حسين، الذريعة الى اصول الشريعة، ج 1، ص (418-417).

نسخ به مساوى

نسخ حكمى شرعى با جاى گزينى حكمى همسان از جهت سختى و آسانى

نسخ به مساوى، از اقسام نسخ به بدل و مقابل نسخ به اثقل و نسخ به اخف بوده و عبارت است نسخ حكم شرعى به وسيله شارع، همراه با جاى گزين نمودن حكمى كه از نظر راحتى و يا سختى، با حكم منسوخ مساوى مى باشد، مانند: تغيير قبله، كه براى يك مسلمان فرقى ندارد به طرف بيت المقدس نماز بخواند يا كعبه.