اين كه غايت در مغيّا داخل است يا نه، تنها در «حتى» ى جاره جريان دارد، اما در «حتى» ى عاطفه چون غايت به واسطه عطف، به طور يقين در مغيّا هست، اين بحث جا ندارد; براى نمونه، در جمله «مات الناس حتى الانبياء» چون «حتى» دلالت مى كند بر اين كه انبيا نيز خواهند مرد، ديگر اين بحث مطرح نمى شود.

نكته سوم:

بحث درباره داخل بودن غايت در حكم مغيّا، در جايى تصور دارد كه قدر مشتركى باشد و براى داخل شدن در حكم مغيّا و يا در حكم پس از غايت صلاحيت داشته باشد، اما اگر اين قدر مشترك وجود نداشت، بحث از داخل بودن غايت در حكم مغيّا جا ندارد; نمونه آن، آيه: (فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ)2 است كه درباره مرفق (آرنج) هم مى تواند حكم مغيّا كه وجوب شستن جارى شود و هم حكم بعد از غايت (بازو) كه عدم وجوب شستن است.

[1]مائدة (5)، آيه 6

حايرى، عبد الكريم، دررالفوائد، ص (205-204).

ابو زهره، محمد، اصول الفقه، ص 141.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص (247-246).

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 125.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 63.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 1، ص (505-504).

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 251.

خضرى، محمد، اصول الفقه، ص 142.

سبحانى تبريزى، جعفر، الموجز فى اصول الفقه، ص (170-167).

خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 5، ص 135.

خمينى، روح الله، تهذيب الاصول، ج 1، ص 454.

عراقى، ضياء الدين، نهاية الافكار، ج 1، ص 497.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص 268.

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 146.

خمينى، روح الله، مناهج الوصول الى علم الاصول، ج 2، ص 219.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 3، ص 327.

مفهوم قضيه شرطيه

ر.ك: مفهوم شرط

مفهوم قضيه لقبيه

ر.ك: مفهوم لقب

مفهوم لقب

بحث از انتفا يا عدم انتفاى حكم در صورت انتفاى لقب

مقصود از لقب نزد اصوليون اعم است از اين كه اسم جنس باشد، مثل: «رجل ومرأة» يا علم شخص باشد، مثل: «محمد و على»، يا جامد باشد يا مشتق.

در اين كه لقب (مثل: «اطعم الفقير») مفهوم دارد (يعنى غير فقير را اطعام نكن) يا ندارد، اختلاف است، اما بيشتر عالمان شيعى و سنى براى آن مفهومى قائل نيستند.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 130.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 250.

ابو زهره، محمد، اصول الفقه، ص 141.

اسنوى، عبد الرحيم بن حسن، التمهيد فى تخريج الفروع على الاصول، ص 261.

زحيلى، وهبه، الوجيز فى اصول الفقه، ص 173.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 79.

خضرى، محمد، اصول الفقه، ص 144.

عراقى، ضياء الدين، نهاية الافكار، ج 1، 2، ص 502.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص 283.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 251.

سبحانى تبريزى، جعفر، الموجز فى اصول الفقه، ج 1، 2، ص 179.

حيدر، محمد صنقور على، المعجم الاصولى، ص 884.

مفهوم مخالف

انتفاى سنخ حكم از موضوع مقيد با انتفاى قيد، به دلالت التزامى

بخشى از مدلول جمله كه از سخنان گوينده فهميده مى شود، و متكلم آن را به زبان نمى آورد، مفهوم نام دارد. مفهوم به موافق و مخالف تقسيم مى شود.

مفهوم مخالف، دلالت التزامى (لزوم بيّن به معناى اخص) منطوق كلام است بر انتفاى طبيعى حكم از موضوع مقيد، هنگامى كه قيد موضوع منتفى باشد، مانند: «اگر آب كر باشد چيزى او را نجس نمى كند»، كه مفهوم مخالف آن اين است كه: «اگر آب كر نباشد و با شىء نجس برخورد كند نجس مى شود».

تفاوت مفهوم موافق با مفهوم مخالف اين است كه در مفهوم موافق، سنخ حكمى كه براى مفهوم ثابت مى شود با سنخ حكم منطوق از نظر نفى و اثبات يكسان است، اما در مفهوم مخالف، سنخ حكم در مفهوم با سنخ حكم منطوق از نظر نفى و اثبات يكى نيست.

از آن جا كه قيدهاى متفاوتى در كلام عقلا براى موضوع متصور است، مفهوم مخالف هم به حسب آنها به انواعى تقسيم مى شود، كه برخى از آنها به اين قرار است:

[1]مفهوم حصر و استثناء; 2. مفهوم زمان; 3. مفهوم شرط; 4. مفهوم عدد; 5. مفهوم غايت; 6. مفهوم لقب; 7. مفهوم مكان; 8. مفهوم وصف

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 114و168.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص 228.

زحيلى، وهبه، الوجيز فى اصول الفقه، ص 171.

رشاد، محمد، اصول فقه، ص 134.

جعفرى لنگرودى، محمد جعفر، مقدمه عمومى علم حقوق، ص 255.