پيدا مى كند، اختلاف دارند. ثمره اين اختلاف، چند نظريه است:

[1]مرحوم «شيخ انصارى» معتقد است ذات مقدمه، واجب نيست بلكه مقدمه اى كه همراه با «قصد توصل» به ذى المقدمه باشد، واجب است; براى مثال، نصب نردبان به تنهايى واجب نيست بلكه به قصد توصل به ذى المقدمه كه همان رفتن به پشت بام است، واجب مى باشد، به صورتى كه اگر نصب نردبان به عنوان مقدمه به كار نيايد، وجوبى ندارد. بر اساس اين نظريه اگر بعدها مانعى هم پيش آيد و رسيدن به ذى المقدمه ممكن نشود، اشكالى نداشته و در وجوب آن خللى به وجود نمى آيد; بنابراين، همين كه مكلف مقدمه را به قصد توصل به ذى المقدمه انجام دهد، براى وجوب مقدمه كفايت مى كند، هر چند بعداً نتواند ذى المقدمه را انجام دهد

[2]مرحوم «صاحب فصول» مقدمه اى را واجب مى داند كه داراى عنوان ايصال باشد; يعنى ايجاد مقدمه در خارج، لزوماً وجود ذى المقدمه را به دنبال داشته باشد; پس اگر مقدمه انجام هم بشود در خارج موجود شود نمى توان گفت واجب است، بلكه بايد تأمل كرد و ديد آيا ذى المقدمه نيز در خارج محقق مى شود يا خير. به اين ترتيب، پيدايش ذى المقدمه در خارج، وجوب مقدمه را، و عدم وقوع آن نيز عدم وجوب مقدمه را كشف مى كند; براى مثال، اگر كسى پس از تحصيل وضو، نماز را ادا كند، كشف مى شود كه، آن وضو واجب بوده است، ولى اگر بعد از تحصيل آن، به هر علتى نماز خوانده نشد كشف مى شود كه آن مقدمه وضو واجب نبوده است. طبق اين نظريه، قصد توصل، در وجوب ذى المقدمه نقشى ندارد

[3]مشهور اصولى ها معتقدند ذات مقدمه بى هيچ قيد و شرطى به خلاف نظريه مرحوم شيخ و صاحب فصول واجب است. مرحوم «آخوند خراسانى» نظريه مشهور را پذيرفته و كلام شيخ و صاحب فصول را رد مى كند

نكته:

ثمره اختلاف ميان نظريه مرحوم «شيخ انصارى» و عقيده مشهور، در يك فرع فقهى ظاهر مى شود و آن اين كه اگر مسلمانى در معرض غرق شدن است، يا مال وى در معرض آتش سوزى قرار گرفته است، در اين صورت، به يقين، انقاذ غريق و اطفاى حريق وجوب فعلى پيدا مى كند، اما اگر مقدمه انقاذ و اطفا، داخل شدن در ملك غير باشد و راهى جز آن نباشد، بنا بر نظر مرحوم «شيخ» اگر مكلف قصد توصل به ذى المقدمه نداشته باشد، حرمت تصرف در ملك غير، به حكم اولى خود باقى است; ولى به نظر مشهور و مرحوم «آخوند» اگر قصد توصل هم نداشته باشد مثل اين كه براى تفريح از آن جا عبور كند چون مقدمه امر واجبى است، حرمت آن از بين مى رود و نه تنها مباح، بلكه واجب مى گردد.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 143.

طباطبايى قمى، تقى، آراؤنا فى اصول الفقه، ج 1، ص 158.

قصد تهيّ

قصد آمادگى براى عمل عبادى، هنگام انجام مقدمات قبل از دخول وقت ذى المقدمه

تهيّأ به معناى آمادگى است، و قصد تهيّأ يعنى قصد انجام مقدمات عبادتى كه وقت معينى دارد، و پيش از فرا رسيدن وقت وجوب آن، به منظور آماده شدن براى به جا آوردن عبادت در وقتش صورت مى گيرد، مثل: قصد تهيأ در وضو براى نماز ظهر، پيش از فرا رسيدن ظهر شرعى.

برخى اعتقاد دارند چون وضو، ذاتاً مطلوب مولا است و مكلف نيز آن را به قصد قربت و اداى نماز به جا مى آورد چنين وضويى صحيح است و احتياجى به وجود امر براى توجيه صحت آن نيست; از اين رو، اين اشكال كه قبل از فرارسيدن زمان واجب هيچ امرى متوجه چنين وضويى نمى باشد، وارد نيست.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 2، ص (43-42).

قصد جهت

ر.ك: قصد ملاك

قصد داعى امر

ر.ك: قصد امر

قصد طاعت

ر.ك: قصد قربت

قصد عنوان مأمور به

ر.ك: قصد تمييز

قصد قربت

قصد تقرّب به خداوند، هنگام امتثال تكليف

قصد قربت، به معناى قصد نزديك شدن به خداوند و جلب رضايت و خشنودى او مى باشد.

به طور كلى، اعمال بندگان دو گونه است:

1. اعمال تعبدى: كارهايى كه قصد قربت در صحت آنها شرط است، مثل: نماز، روزه و...;

[2]اعمال توصلى: كارهايى كه قصد قربت در صحت آنها شرط نيست، مثل: تطهير لباس

بنابراين، در هر عمل عبادى، قصد قربت به خداوند، مصحح عباديت آن است.

قصد قربت به صورت هاى زير تحقق مى يابد:

1. قصد امتثال امر الهى، از اين نظر كه سزاوار اطاعت و