بروجردى، حسين، نهاية الاصول، ص (431-430).

قصد امتثال

ر.ك: قصد امر

قصد امر

قصد اطاعت امر شارع هنگام اقدام به عمل

قصد امر، يكى از مصاديق قصد قربت، و به معناى اقدام به انجام عمل، به قصد اطاعت فرمان شارع است، زيرا وى اهليت و شايستگى اطاعت را دارد; به بيان ديگر، التفات به امر مولا و انجام عمل به انگيزه امتثال امر مولا را قصد امر گويند.

در كتاب «اصطلاحات الاصول» آمده است:

«ثم ان الاتيان القربى الذى به يكون العمل عباديا و يسمى بالتعبدى، على انحاء; الاول: الاتيان به بقصد الامر»[1]

در جواز و يا عدم جواز اعتبار قصد امر در متعلق امر، ميان اصولى ها اختلاف است; بعضى با استناد به دلايلى هم چون لزوم دور و تقدم شىء بر خود، به امتناع ذاتى آن اعتقاد دارند. (نظر مرحوم «آخوند خراسانى» و «نايينى» همين است، ولى مرحوم «آخوند» از دور، تقريرى دارد كه با تقرير مرحوم «نايينى» تفاوت دارد).

عده اى بر اين باورند كه اعتبار قصد امر در متعلق امر، امتناع بالغير دارد.

جمعى نيز به جواز آن معتقد هستند[2]

نكته:

اختلاف در جواز يا عدم جواز اخذ قصد امر در متعلق امر، در جايى فرض دارد كه اعتبار قصد امتثال امر در مأمور به، از طريق امر واحد بيان شود; ولى اگر با امر ثانوى بيان شود، هيچ گونه محذورى نخواهد داشت.

[1]مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 276

2. خمينى، روح الله، تهذيب الاصول، ج 1، ص (148-147).

خمينى، روح الله، مناهج الوصول الى علم الاصول، ج 1، ص 260.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 2،1، ص 149.

بروجردى، حسين، نهاية الاصول، ص 111.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 336.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 2، ص 73.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول (المحشى)، ج 1، ص 357.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 1، ص 103 و 106.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص 158.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 77.

قصد تعيين

ر.ك: قصد تمييز

قصد تفصيلى

نيّت انجام عملِ معلوم به تفصيل

قصد تفصيلى، مقابل قصد اجمالى بوده و در جايى است كه مكلف به روشنى و تفصيل نوع عبادت را مى داند; يعنى مى داند كه عبادت مشخص و معينى بر او واجب شده و با همان قصد و خصوصيت آن را انجام مى دهد، مثل اين كه مى داند نماز ظهر بر او واجب گرديده و چهار ركعت نماز به قصد نماز ظهر به جا مى آورد.

بروجردى، حسين، نهاية الاصول، ص (431-430).

قصد تقرب

ر.ك: قصد قربت

قصد تمييز

التفات به عنوان مأمورٌ به براى تمييز دو عمل مشابه

تمييز، در لغت به معناى جدا كردن و مشخص نمودن، و در اصطلاح، به معناى اداى عبادت با التفات به عنوان مأمورٌبه است.

قصد تمييز، عبارت است از قصد جدا كردن دو عمل مشابه از نظر هيئت و شكل، از راه توجه به عنوان آنها هنگام امتثال; براى مثال، نماز ظهر و عصر از هر نظر مشابه هم مى باشد; يعنى هردو واجب و چهار ركعتى است و قصد تمييز، در اين جا يعنى به جاآوردن چهار ركعت نماز واجب، به قصد ظهر فقط يا به قصد عصر فقط.

قصد تمييز، در جايى شرط است كه واجب از عناوين قصدى باشد; يعنى انطباق عنوان واجب بر معنون آن، بر قصد عنوان مأمورٌبه متوقف باشد، از آن رو كه صورت عمل در خارج، بين اين عنوان مأمورٌبه و عناوين ديگر مشترك است; يعنى عنوان بر يكى از آن دو، به تنهايى صدق نمى كند، مگر با آوردن قصد مأمورٌبه يا قصد تعيين.

بروجردى، حسين، نهاية الاصول، ص 430.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص (98-97).

حايرى، عبد الكريم، دررالفوائد، ج 1، ص 275.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 1، ص 124.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 288.

واعظى، شمس الدين، بداية الوصول لكنه علم الاصول، ج 2، ص 288.

قصد توصل

قصد رسيدن به ذى المقدمه هنگام انجام مقدمه

«قصد»، در لغت به معناى عزم، و «توصل» به معناى رسيدن به چيزى است، و قصد توصل، در اصطلاح اصولى ها به معناى انجام مقدمه از سوى مكلف به قصد رسيدن به ذى المقدمه است، مثل: وضو گرفتن به قصد توصل و رسيدن به نماز.

اصولى ها در بحث مقدمه واجب بنا بر ملازمه بين مقدمه و ذى المقدمه در اين كه وجوب مقدمى نسبت به چه امرى تحقق