[4]صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 180

همان، ج 1، ص (301-300).

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 236.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 323.

حجيت ظواهر قرآن

ر.ك: حجيت ظواهر كتاب

حجيت ظواهر كتاب

صحّت استناد به ظواهر آيات قرآن در استنباط حكم شرعى

حجيت ظواهر كتاب، مقابل حجيت نصوص كتاب و به معناى اعتبار ظواهر قرآن و صحت استناد به آنها در مقام استنباط و احتجاج است كه نتيجه آن، منجّزيت در صورت مطابقت با واقع و معذّريت (در صورت مخالفت با واقع) است.

درباره حجيت ظواهر كتاب، اختلاف است; اصوليون به حجيت ظواهر كتاب اعتقاد داشته و آن را از مصاديق مبحث حجيت ظواهر در اصول مى دانند، اما اخبارى ها، منكر حجيت آن هستند.

دليل مهم اصولى ها بر حجيت ظواهر كتاب، بناى عقلا است، كه در محاورات خود و در تفهيم مقاصد خويش، به ظواهر كلام يك ديگر تمسك مى نمايند. مخالفان حجيت ظواهر نيز به ادله اى هم چون اختصاص فهم قرآن به معصومين(عليهم السلام)، به عنوان تنها مخاطب آن، تمسك نموده اند. اصولى ها به تمامى اين ادله پاسخ داده اند.

ميرزاى قمى، ابوالقاسم بن محمد حسن، قوانين الاصول، ج 1، ص 393.

اصفهانى، محمد حسين، الفصول الغروية فى الاصول الفقهية، ص 240.

خمينى، روح الله، تهذيب الاصول، ج 2، ص (96-95).

حكيم، محمد سعيد، المحكم فى اصول الفقه، ج 3، ص 174.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص (329-323).

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 3، ص 146.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 53.

موسوى بجنوردى، محمد، مقالات اصولى، ص 15.

بهبهانى، محمد باقر بن محمد اكمل، الفوائد الحائرية، ص (286-283).

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 25.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 2، ص 91.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 4، ص 258.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 229.

خمينى، مصطفى، تحريرات فى الاصول، ص 192.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 10، ص (280-252).

محمدى، ابوالحسن، مبانى استنباط حقوق اسلامى يا اصول فقه، ص (153-151).

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص 102.

حجيت ظهور

ر.ك: حجيت ظواهر

حجيت عرف

صحّت استناد به عرف در امور شرعى

حجيت عرف، به معناى درستى استناد به آن، نزد اهل عرف و اعتبار آن نزد شارع است.

عرف، نزد اهل سنت، اماره شرعى به حساب مى آيد، اما نزد شيعه حجيت و اعتبار آن به موارد خاصى محدود است.

عرف، نزد شيعه سه كار برد كلى دارد كه در برخى حجيت استقلالى دارد و در برخى تحت عنوان سنت قرار مى گيرد، زيرا حجيت آن به امضاى شارع و يا عدم ردع وى بستگى دارد.

نيز ر.ك: عرف.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص 401 و 402.

منصورى، خليل رضا، نظرية العرف ودورها فى عملية الاستنباط، ص (195-191).

بحرالعلوم، محمد، الاجتهاد اصوله و احكامه، ص 87.

زحيلى، وهبه، الوجيز فى اصول الفقه، ص 98.

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 2، ص (833-830).

محمدى، ابوالحسن، مبانى استنباط حقوق اسلامى يا اصول فقه، ص 258.

حجيت عقل

صحّت استناد به حكم شرعىِ مستفاد از عقل

حجيت عقل، به معناى صحت تمسك به مدركات عقل و عمل بر طبق آنها به عنوان حكم شرعى است.

توضيح:

بدون ترديد پيروى از حكم شرعى به دست آمده از كتاب و سنت، واجب است، ولى در اين كه آيا حكم شرعى استنباط شده از عقل، در حق مكلف حجت است و بايد به آن عمل كند و مى تواند آن را به شارع استناد دهد يا خير، ميان اصوليون اختلاف است:

1. گروهى، ادراك هاى عقل را به طور مطلق قطعى و غير قطعى براى استنباط احكام شرعى، داراى اعتبار و حجيت مى دانند (مانند اصحاب رأى از فقهاى اهل سنت كه قياس و استحسان و مصالح مرسله را قبول دارند);

2. جمعى هم چون اخبارى هاى شيعه و اصحاب حديث از اهل سنت، مدركات عقل را در استنباط احكام شرعى به طور مطلق معتبر نمى دانند;

3. مشهور اصوليون شيعه، معتقدند ادراكات يقينى و قطعى عقل، در حوزه استنباط احكام شرعى حجت است و ادراكات غير يقينى عقل در استنباط احكام، قابل اعتماد نيست[1]

نكته:

حكم عقلى كه نزد اصوليون حجت است، حكم قطعى عقل است كه در آن، عقل از راه قطع به ملزوم و ملازمه، قطع به لازم پيدا مى كند، اما حكم ظنى عقل (مثل حكم به دست آمده از راه قياس و استحسان) نزد اصوليون شيعه اعتبار ندارد.