نكته اول:

بعضى از اصولى ها، حجيت خبر متواتر را منكر شده و گفته اند خبر چه واحد باشد و چه متواتر، احتمال صدق و كذب در آن وجود دارد، به همين دليل هرگز نمى تواند در شنونده قطع ايجاد كند; ولى اين سخن آنان مخالف وجدان و حس است، زيرا بديهى است همين كه خبر به حد تواتر برسد، افاده يقين مى كند.

نكته دوم:

جمهور معتقدند خبر متواتر، افاده علم ضرورى مى كند، اما مرحوم «سيد مرتضى» و «آمدى» در اين مورد توقف نموده و «ابن حسين» گفته، افاده علم نظرى مى كند[2]

«شهيد صدر» به خلاف مشهور اصوليون، يقين حاصل از خبر متواتر را يقين استقرايى مى داند نه استنباطى[3]

[1]صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 107

2. علامه حلى، حسن بن يوسف، مبادى الوصول الى علم الاصول، ص (200-199).

[3]صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 137

رشاد، محمد، اصول فقه، ص 204.

ابو زهره، محمد، اصول الفقه، ص 99.

زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 3، ص 126.

حجيت خبر واحد

صحّت استناد به حديث نقل شده توسط يك راوى

حجيت خبر واحد، به معناى صحت استناد به خبر واحد در مقام استدلال به موضوعات و احكام شرعى است.

توضيح:

ميان علماى اسلام شيعه و سنى اختلاف وجود دارد كه آيا خبر واحد، بدون قرينه قطعى، حجت است يا نه; در حقيقت، نزاع علماى شيعه به اين برمى گردد كه آيا دليل قاطعى بر حجيت خبر واحد آورده شده است يا خير، زيرا خبر واحد نزد علماى شيعه افاده ظن مى كند و ظن بما هو ظن ارزشى ندارد و براى حجيت آن، به دليل قطعى نياز است.

معتقدان به حجيت خبر واحد، مانند مرحوم «شيخ طوسى» و بيشتر عالمان شيعى، ادعا مى كنند كه براى حجيت آن دليل قطعى دارند و از باب ظن خاص، حجت است، اما منكرين حجيت خبر واحد، همانند مرحوم «سيد مرتضى» معتقدند چنين دليل قطعى اى وجود ندارد.

به طور كلى، مى توان گفت در مسئله سه نظريه وجود دارد:

1. اخبارى ها اعتقاد دارند رواياتى كه در كتاب هاى معروف حديثى همانند «كتب اربعه» و «كامل الزيارات» نقل شده همگى مقطوع الصدور بوده و از باب قطع حجيت دارد;

2. بعضى هم چون مرحوم «سيد مرتضى»، «سيد بن زهره»، «علامه طبرسى»، «قاضى ابن براج» و «ابن ادريس» معتقدند خبر واحد مجرد از قرينه، مطلقا حجيت ندارد. اين دسته براى اثبات مدعاى خويش به آياتى از قرآن و رواياتى از سنت و اجماع تمسك كرده اند;

3. مشهور فقهاى شيعه خبر واحد مجرد از قراين قطعى را از باب ظن خاص داراى حجيت مى دانند. اين گروه به چند دسته تقسيم مى شوند:

دسته اى تمام روايات «كتب اربعه» را از باب ظن خاص حجت مى دانند و عده اى ديگر، هم چون مرحوم «صاحب مناهج» روايات كتب اربعه را به استثناى روايات شاذ و غير مشهور، حجت مى دانند.

بعضى هم چون مرحوم «صاحب معارج الاصول» رواياتى از كتب اربعه را كه اصحاب به آن عمل كرده باشند، حجت مى دانند. در اين باره نظرهاى ديگرى نيز وجود دارد.

بحث درباره حجيت خبر واحد در دو مرحله انجام مى گيرد:

در مرحله اول، درباره اثبات حجيت خبر واحد به طور فى الجمله در برخى موارد بحث مى شود در مقابل نظريه اى كه آن را به طور مطلق حجت نمى داند در اين مرحله با استناد به آيات (هم چون آيه نبأ و آيه نفر)، روايات، اجماع و سيره عقلا بر اين موضوع استدلال مى شود.

در مرحله دوم، بعد از پذيرش اين كه خبر واحد در برخى موارد حجت است، پيرامون تعيين قلمرو حجيت آن بحث شده و ثابت مى گردد كه خبر واحد ثقه يا عادل اگر حسى باشد (نه حدسى) حجيت دارد چه بدون واسطه باشد و چه با واسطه.

نكته اول:

اصوليون در اين كه بحث از حجيت خبر واحد، مسئله اصولى است و يا فقهى، اختلاف دارند; مشهور، آن را يك بحث اصولى مى دانند.

در كتاب «كفاية الاصول» آمده است:

«و لا يخفى ان هذه المسألة من اهم المسائل الاصولية»[1]

نكته دوم:

محل نزاع در حجيت خبر واحد، درباره آن خبرى است كه جنبه اماريت داشته باشد و همراه قرينه قطعى نباشد; بنابراين، چنانچه خبر واحدى همراه قرينه قطعى گرديد، از محل نزاع خارج شده و در باب قطع داخل مى گردد و جنبه اماريت پيدا نمى كند.

[1]آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 237

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 31و34.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 426.

خمينى، روح الله، انوار الهداية فى التعليقة على الكفاية، ج 1، ص 267.

خمينى، مصطفى، تحريرات فى الاصول، ج 3، ص 235.

مغنيه، محمد جواد، علم اصول الفقه فى ثوبه الجديد، ص 234.