خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 5، ص 61.

خوانسارى، محمد، منطق صورى، ص 269.

جمله هاى استفهامى

جمله هاى پرسشى

جمله هاى استفهامى، از اقسام جمله هاى انشايى و مقابل جمله هاى خبرى بوده و به جمله هايى گفته مى شود كه مصدّر به ادات استفهام مى باشد; يعنى در ابتداى آنها همزه استفهام يا هل و... در مى آيد و بر طلب فهم نسبت به مدخول ادات استفهام دلالت مى نمايد، مانند: «هل يضرب» و «أزيد قائم».

تهانوى، محمد اعلى بن على، كشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج 2، ص 1155.

مظفر، محمد رضا، المنطق، ص 51.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 1، ص 295.

جمله هاى اسميه

جمله هاى خبرى آغاز شده با اسم

جمله هاى اسميه، از اقسام جمله هاى خبرى و مقابل جمله هاى فعليه بوده و به آن جمله هايى مى گويند كه با اسم شروع مى شود، مانند «زيد قائم».

در كتاب «كشاف اصطلاحات الفنون» آمده است:

«الجملة اما فعلية و هى ما كان صدرها فعلا، كقام زيد و كان زيد قائما، و اما اسمية و هى ما كان صدرها اسما، كزيد قائم»[1]

نكته:

حمل محمول بر موضوع در جمله هاى اسميه، گاهى ذاتى است، مانند: «زيد انسان» و گاهى غير ذاتى است، مانند: «زيد قائم»[2]

[1]تهانوى، محمد اعلى بن على، كشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج 1، ص 245

[2]نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 1، ص 17

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 1، ص (272-269).

سجادى، جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، ج 2، ص 192.

جمله هاى انشايى

كلامِ صادر شده به قصد ايجاد معنا و غير قابل تصديق و تكذيب

جمله هاى انشايى، از اقسام جمله هاى تام و مقابل جمله هاى خبرى بوده و به كلام تامى گفته مى شود كه براى آن در عالم خارج، ما به ازايى نيست; به بيان ديگر، مركب تامى است كه قابل تصديق و تكذيب نمى باشد، مانند: «اضرب» كه به مجرد انشا، در خارج و عالم اعتبار، ايجاد مى شود و قبل از آن وجود نداشته است.

در كتاب «كشاف اصطلاحات الفنون» آمده است:

«الجملة اما خبرية او انشائية لانه ان كان لها خارج تطابقه او لا تطابقه فخبرية و الا فانشائية»[1]

ميان اصوليون درباره فرق انشا و خبر اختلاف است; برخى همانند مرحوم «محقق خراسانى» تفاوت انشا و اخبار را در مدلول تصديقى مى دانند و آن را از حوزه مدلول استعمالى كلام، خارج دانسته و مى گويند: اگر مقصود جدى از آوردن كلام، دلالت آن بر ثبوت نسبت يا نفى آن در عالم خارج يا ذهن باشد، خبر است و اگر مقصود از كلام، ايجاد معانى به وسيله الفاظ، يعنى ثبوت و تحقق معانى با اين الفاظ باشد، انشا است.

برخى ديگر هم چون مرحوم «خويى» تفاوت اين دو را در مدلول استعمالى كلام دانسته و مى گويند: اگر جمله به قصد حكايت از خارج گفته شود، اخبار است و اگر به قصد طلب و ايجاد امرى در عالم اعتبار باشد، انشا است[2]

[1]تهانوى، محمد اعلى بن على، كشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج 1، ص 246

[2]خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 1، ص 87

خوانسارى، محمد، منطق صورى، ص 68.

حكيم، محسن، حقايق الاصول، ج 1، ص 27.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 27.

ذهنى تهرانى، محمد جواد، تحرير الفصول، ج 1، ص 62.

مظفر، محمد رضا، المنطق، ص (51-50).

جمله هاى تام

الفاظ مركب داراى معناى تام

جمله هاى تام، از اقسام الفاظ مركب و مقابل جمله هاى ناقص بوده و عبارت است از الفاظ مركبى كه داراى معناى تام و كامل مى باشد، به گونه اى كه سكوت بر آن جايز است; يعنى شنونده با شنيدن آن، انتظار كامل شدن و ادامه كلام را از سوى گوينده ندارد، مانند: «الصبر شجاعة» و «ضرب زيد عمرواً».

نيز ر.ك: نسبت ناقص.

مظفر، محمد رضا، المنطق، ص 50.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 1، ص 263.

جمله هاى خبرى

جمله هاى حكايت كننده از نسبتى قابل تصديق و تكذيب، در خارج

جمله هاى خبرى، از اقسام جمله هاى تام و مقابل جمله هاى انشايى بوده، و به معناى كلام تامى است كه براى نسبت آن در عالم خارج، مابه ازايى وجود داشته باشد و ممكن است آن نسبت مطابق واقع باشد يا نباشد; به بيان ديگر، جمله خبرى، مركب تامى است كه فى نفسه قابل تصديق و تكذيب باشد، مانند: «ضرب زيد عمروا».

در كتاب «كشاف اصطلاحات الفنون» آمده است:

«الجملة اما خبرية او انشائية لانه ان كان لها خارج تطابقه او لا تطابقه فخبرية و الا فانشائية و يجيئ فى لفظ الخبر و الانشاء»[1]

نكته: