علم پيدا مى شود كه اين خبر از امام معصوم(عليه السلام) صادر شده، زيرا ممكن نيست همه آنها بر كذب، تبانى و توطئه كرده باشند.

نكته:

اصطلاح تواتر اجمالى در كتاب هاى اصوليون متقدم يافت نمى شود و برخى آن را از اصطلاحات و نوآورى هاى مرحوم «آخوند خراسانى» دانسته اند[4]

[1]نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 2، ص 113

2. صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص (138-135).

[3]حيدر، محمد صنقور على، المعجم الاصولى، ص 460

[4]جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 4، ص 423

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 5، ص 179.

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 2، ص 37.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 80.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 339 و 347.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 272.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 4، ص 335.

تواتر لفظى

كثرت اخبار مشترك به حسب لفظ و معنا به تعداد يقين آور

تواتر لفظى، مقابل تواتر معنوى و به معناى اخبار جماعتى زياد به طور جداگانه از مضمونى واحد با الفاظى واحد مى باشد; به بيان ديگر، مخبران متعدد خبرى را به گونه اى نقل مى كنند كه عادتاً تبانى آنها بر كذب ممتنع بوده و شنونده به يقين مى رسد كه مضمون خبر اگر حكم شرعى باشد از معصوم(عليه السلام) صادر شده است، مانند: تواتر حديث غدير.

«شهيد صدر» مى گويد: در تواتر لفظى، خبرهاى متعدد در مدلول مطابقى اشتراك دارند[1]

[1]صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 142

همان، ج 1، ص 272.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 4، ص 335.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 4، ص 422.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 272.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 80.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 5، ص 177.

حيدر، محمد صنقور على، المعجم الاصولى، ص 461.

تواتر معنوى

كثرت اخبار مشترك به حسب معنا فقط به تعداد يقين آور

تواتر معنوى، به معناى اخبار گروهى به مطلبى خاص با خبرهاى جداگانه داراى الفاظ مختلف ولى مفاد و معناى واحد مى باشد كه اين معناى واحد متواتر است، مانند اين كه اخبار زيادى با كلمات متفاوت در مورد شركت امام على(عليه السلام) در سرايا و غزوات و به هلاكت رساندن بسيارى از پهلوانان مشركان نقل شده است، كه مضمون همه آنها به طور متواتر بر شجاعت آن حضرت دلالت مى نمايد و از آن جايى كه الفاظ اين اخبار يكسان نبوده ولى معنا و مضمون آن يكسان است، به اين تواتر، تواتر معنوى مى گويند.

شهيد «صدر» مى گويد: در تواتر معنوى، خبرهاى متعدد در مدلول تضمنى يا التزامى اشتراك دارند[1]

[1]صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 141

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 272.

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 2، ص 36.

محقق حلى، جعفر بن حسن، معارج الاصول، ص 138.

غزالى، محمد بن محمد، المستصفى من علم الاصول (به ضميمه فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت)، ج 2، ص 216.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 4، ص 422.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 6، ص 499.

مجاهد، محمد بن على، مفاتيح الاصول، ص 480.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 2، ص (113-112).

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 5، ص 179.

توجه امر و نهى

ر.ك: اجتماع امر و نهى

توصليات

تكاليف بى نياز از قصد قربت در هنگام امتثال، يا احكام فاقد نصّ شرعى درباره فلسفه تشريع آنها

توصليات به دو معنا آمده است:

1. معناى مشهور ميان اصوليون متأخر اين است كه اوامر و تكاليفى كه از سوى خدا صادر و به صرف وجود متعلق آن در خارج، ساقط شده و سقوط امر آنها مشروط به قصد قربت نيست مانند انقاذ غريق و اداى دين توصلى نام دارند;

2. معناى ديگرى كه نزد مشهور قدما معروف شده، اين است كه توصليات به احكام و تكاليفى گفته مى شود كه فلسفه و حكمت تشريع آنها، معلوم باشد[1]

نيز ر.ك: تعبديات.

[1]مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 76

خمينى، روح الله، مناهج الوصول الى علم الاصول، ج 1، ص 258.

خويى، ابوالقاسم، مصباح الاصول، ج 2، ص 77.

توفيق بين متعارضين

ر.ك: جمع بين ادله

توفيق دلالى

ر.ك: جمع عرفى