دلالت بر محذوف ماقبل خود ندارد مگر در نزد شخص فصيح. دوم آنكه اينگونه جمله‌اى كه مذكور مترتّب بر محذوف باشد فقط از عهده شخص فصيح برميآيد. زيرا غير او چنين قدرتى ندارد.

او غيرهما: غيرهما عطف است بر مسببّة. يعنى جمله محذوف غير از سبب و مسبب است مانند «فنعم الماهدون» جمله محذوفه «هم نحن» بوده كه نه سبب است نه مسبب. بلكه مخصوص بمدح است «الماهدون» فاعل «نعم» است. چنانكه در بحث استيناف باب فصل و وصل گذشت.

و اما اكثر: اين جمله ممكن است عطف بر «امّا جزء جملة» باشد و ممكن است عطف بر «اما جملة» ولى احتمال اول بهتر است زيرا اگر چندين معطوف بيآيند همه مربوط به اول خواهند بود. گاهى محذوف بيشتر از يك جمله است مانند «أَنَا أُنَبِّئُكُمْ بِتَأْوِيلِهِ فَأَرْسِلُونِ يُوسُفُ» از اين آيه پنج جمله حذف شده: 1- لاستعبره الرؤيا 2- ففعلوا 3- فاتاه 4- فقال له 5- ياء حرف نداء كه نايب از ادعو است.

[ادّله حذف‌]

و الحذف على وجهين: ايجاز حذف دو قسم است: اول آنكه چيزى بجاى محذوف نيآيد بلكه با قرينه، محذوف معلوم شود. دوم آنكه بجاى محذوف كلماتى ميآيد مانند «و ان يكذبوك فقد كذّبت رسل من قبلك» جواب ان شرط كه «فلا تحزن و اصبر» بوده حذف شده و بجاى آن «كذّبت رسل» قرار گرفته. «فقد كذّبت رسل» باين دليل جواب شرط نيست كه جواب بايد مترتب بر شرط باشد و در اينجا نيست زيرا تكذيب محمد صلّى اللّه عليه و آله الآن است و تكذيب رسل در گذشته بوده و ماضى مترتب بر مضارع نميشود.