نام کتاب : آئين بلاغت: شرح مختصر المعانى نویسنده : شیرازی، احمد امین جلد : 1 صفحه : 157
مسند، تميز، حال، مفعولله يا مفعولبه
است مانند حجّ زيد راكبا و اكل عمرو راكبا كه دو جمله در راكبا اتحاد دارند. يا
مانند خفى ضيّق و خاتمى ضيّق كه در مسند اتحاد دارند و مانند زيد عالم و زيد نائم
كه در مسنداليه وحدت دارند و بعقيده مصنّف اتحاد در جنس متصور است كه شامل دو مسند
و دو مسنداليه ميشود. مانند زيد كاتب و هو شاعر كه بين دو مسنداليه اتحاد عقلى است
و بين دو مسند اتحاد خيالى است زيرا يكى شاعر و ديگرى كاتب است چنانكه جامع خيالى
را بعدا بيان خواهيم كرد.
او تماثل: دومين قسم
جامع عقلى تماثل است. منظور از تماثل اينست كه دو چيز در ماهيت و حقيقت يكى باشند
ولى در عوارض مختلف. تماثل در مسنداليه مانند زيد كاتب و عمرو شاعر. بين زيد و
عمرو تماثل است بهمين معنى كه بيان شد. تماثل در مسند مانند زيد اب لبكر و عمرو اب
لخالد. ابوّت يك حقيقت است ولى در عوارض مشخصّه مانند زيد و عمرو مختلف هستند.
فانّ العقل: اين عبارت
جواب از سئوال مقدّر است. گويا كسى ميگويد: متماثلين گاهى دو امر جزئىاند مانند
زيد و عمرو در مثالى كه زده شد و عقل جزئيات را درك نمىكند پس چگونه تماثل داخل
در جامع عقلى است؟ مصنف جواب ميدهد كه عقل تجريد مىكند.
يعنى دو جزئى در يك ماهيت كه مشتركند
عقل همان معنى كلى كه ما به الاشتراك بين آندو است درك مينمايد و عوارض مشخصّه
مانند بلندى قامت و كوتاهى آن، زشتى يا زيبائى، را كنار مىگذارد.
منظور شارح از «موضعه» كتب فلسفه و
حكمت است.
نام کتاب : آئين بلاغت: شرح مختصر المعانى نویسنده : شیرازی، احمد امین جلد : 1 صفحه : 157