است تركيب مييابد (845).

گاهى قياس خلف بقياس مستقيم بازگشت داده ميشود. باينكه اگر نقيض نتيجه‌ايرا كه محال است گرفته و با يك قضيه صادق مقترن نمايند و با صورت هريك از اشكال چهارگانه كه موافق آيد درآورند مطلوبرا بطور مستقيم نتيجه ميدهد (854).

بدانكه در همه قياسهاى اقترانى در هرشكلى باشد هرگاه نقيض نتيجه يا ضدش با يكى از دو مقدمه با هرشكلى كه موافق آيد قرين گردد نقيض يا ضد مقدمه ديگر را نتيجه ميدهد و عكس قياس ناميده ميشود و در جدل براى غلبه و جلوگيرى از قياس خصم بكار ميرود (855).

لمعه (3) قياس دور.

آن است كه نتيجه را با عكس يكى از دو مقدمه همان نتيجه ضميمه كنند تا مقدمه ديگر را نتيجه دهد (859) و اين نتيجه از مقدمه‌اى حاصل ميشود كه محصول همان نتيجه است‌ (861).

اين‌گونه قياس در مقام جدل براى جلوگيرى از قياس خصم بكار ميرود و اين عمل در موردى ممكن است كه حدود متعاكس شوند و كميت محفوظ بماند (860).