به اين جهت مصنف كتاب ما به توضيح برهان و مغالطه اكتفا نموده و از شرح و بيان سه قسم ديگر خوددارى كرده است و ما براى تكميل كار خود سه قسم ديگر را هم بطور اختصار بيان مى‌كنيم.

تعريف جدل‌

(1109) جدل سخنانى است كه بطور اعتراض براى گرفتن اعتراف از ديگرى به مطلب حقى يا باطلى و براى بازگشت دادن طرف را از عقيده خود انشاء ميشود، و پس از ردوبدل شدن سؤال و جواب مخاطب را الزام به اعتراف و وادار بقبول و جزم مى‌نمايد، بنابراين نتيجه‌اى كه از جدل در نظر گرفته ميشود اعتراف جازم بقضيه‌اى است كه درواقع گاهى حق و گاهى باطل است.

(1110) بخلاف بيشتر اقسام سخنورى كه از يك طرف است مجادله دوطرفه ميباشد و بصورت سؤال و جواب واقع ميگردد.

(1111) اساس و پايه مجادله بيشتر بر آن است كه دو طرف مجادله و بخصوص ابتداءكننده در نظر دارد كه بين سخنان طرف ديگر مناقضه ايجاد كند و مطالبى را كه خود او قبول دارد وسيله ابطال سخنان ديگرش قرار دهد باين جهت هريك از دو طرف سعى دارد كه تناقضى در كلامش پديد نيايد، يا اگر تناقضى وجود دارد طرف ديگر را از توجه به آن اغفال كند تا حربه‌اى بدست طرف نيفتد.

مطلوب اصلى و غرض از مجادله‌

(1112) هريك از دو طرف مجادله نتيجه و غرض مخصوصى در نظر دارد، هدف شخص اول كه ابتداكننده بكلام است آنست كه‌