در مثال دوم گذشته ميگوئيم: هر انسانى حساس است و هرحساسى حيوان است، نتيجه ميدهد: هر انسانى حيوان است.

قياس عكس‌

(855) قياس عكس يا عكس قياس بصورت قياس حملى تشكيل ميشود و در كيفيت انتاج، نظير قياس خلف است زيرا نتيجه‌اش از طريق ابطال لازم نقيض مطلوب بدست مى‌آيد و باينجهت خواجه طوسى آنرا رد قياس حملى مستقيم بخلف شمرده است.

قياس عكس چنين تشكيل ميشود كه نقيض يا ضد نتيجه و مطلوب را بجاى يكى از دو مقدمه كه متفق عليه و مسلم است قرار داده و با مقدمه ديگر تركيب مينمايند، نقيض يا ضد همان مقدمه محذوفه را كه مسلم و متفق عليه است نتيجه ميدهد، و آن محال ميباشد، در صورتيكه هر قضيه‌اى كه محال باشد دروغ است.

كذب اين نتيجه از جهت تركيب و صورت قياسى و نيز بواسطه مقدمه ديگر اين قياس نيست زيرا صحت صورت و صدق مقدمه ديگر مسلم است و اگر با فرض صحت صورت و صدق مقدمه ديگر نتيجه كاذب بعمل آيد بايستى هرقياسى كه داراى صحت تركيب و صدق مقدمات باشد نتيجه كاذب بدهد، بنابراين كاذب بودن نتيجه بواسطه كذب مقدمه‌اى است كه نقيض مطلوب ميباشد و چون نقيض مطلوب باطل است اصل مطلوب صحيح خواهد بود.