(789) (سوم) دو تركيب غيرمنتج ديگر در جائى است كه جزء اول قياس منفصله مانعة الخلو باشد و در حمليه حكم بوضع مقدم يا تالى شده باشد. اين تركيب نيز منتج نيست. زيرا قضيه مانعة الخلو در جائى است كه رفع هردو جايز نبوده و اجتماع آنها جايز باشد. و در اينصورت وجود هيچيك نه مثبت وجود ديگرى و نه مثبت عدم آن مى‌باشد.

شرايط صحت قياسهاى استثنائى‌

(790) در قياسهاى استثنائى چند شرط بايستى رعايت شود:

(شرط اول) اگر مقدمه اول شرطيه متصله باشد بايستى موجبه باشد. زيرا تا بين مقدم و تالى ملازمه موجود نباشد از وجود يا عدم يكى وجود يا عدم ديگرى ثابت نميشود. و اگر سالبه باشد حكم برفع ملازمه و اتصال شده است و منتج نميباشد.

گاهى مفاد سالبه با موجبه يكى بوده و در اينصورت جايز است متصله سالبه بجاى موجبه بكار آيد.

مثال‌

هرگاه انسان در حال نويسندگى باشد. دستش ساكن نخواهد بود زيد در حال نويسندگى ميباشد.

دست او ساكن نيست.

در اينمورد قضيه سالبه در حكم موجبه است زيرا معنى دستش‌