موضوع ثابت باشد مادام الوصف نيز ثابت است و عكس آن صادق نيست)

اختلاف انتاج در دائمه كه ثابت شد در عرفيه كه اعمّ است نيز ثابت است. زيرا رفع اعم بدون رفع اخص ممكن نيست.

صغراى ممكنه با عرفيه خاصه نيز غيرمنتج است. زيرا علاوه بر آنكه عرفيه خاصه اعم از عامه و دائمه است. لا دوام كه قيد آنست در كيف با اصل مخالف بوده و با صغرى نيز موافق خواهد بود. در صورتيكه دو مقدمه شكل دوم اگر در كيف موافق باشند عقيم خواهد بود.

(650) توضيح دليل در شق دوم از شرط دوم. آنستكه اگر كبرى ممكنه بوده و صغرى ضروريّه مطلقه نباشد اختلاف در انتاج لازم مى‌آيد. زيرا ضمن اثبات شرط اول بدست آمد كه كبراى ممكنه (كه از جمله قضاياى غيرمنعكسة السوالب است) فقط با صغراى دائمه و ضروريه نتيجه ميدهد و با غير ايندو منتج نيست و اكنون ثابت ميكنيم كه كبراى ممكنه فقط با صغراى ضروريه نتيجه ميدهد و با صغراى دائمه عقيم است باين دليل كه جايز است بعضى از محمولها هميشه بطور امكان از موضوع خود سلب شوند لكن در وجود هميشه براى موضوع خود ثابت باشند.

باينجهت صغراى ممكنه با كبراى دائمه گاهى نتيجه مثبت و گاهى منفى ميدهد و اختلاف نتيجه دليل بر عقيم بودن آنست.

مثلا اگر بگوئيم: همه روميها هميشه سفيد هستند. و همه روميها ممكن است سفيد نباشند. نتيجه صحيح مثبت است و بايد بگوئيم همه روميها هميشه رومى هستند.

و بار ديگر اگر بگوئيم: همه روميها هميشه سفيد هستند و هيچ‌