آفتابى در وقت معينى تابان است نه هميشه. نتيجه ميدهد هيچ منخسفى البته آفتاب نيست. در اينمورد نتيجه صحيح سالبه است. و اختلاف در سلب و ايجاب نتيجه دليل بر عقيم بودن قياس است. بنابراين رعايت شرط مذكور لازم است. تا اختلاف نتيجه لازم نيامده و نتيجه هميشه يك‌نواخت باشد.

(648) اثبات شرط دوم. كه اگر صغرى ممكنه باشد بايستى كبرى ضروريه مطلقه يا مشروطه عامه و يا خاصه باشد.

و يا اگر كبرى ممكنه باشد صغرى بايستى ضروريّه مطلقه باشد.

دليل اثبات هردو شق اختلاف در انتاج است.

(649) توضيح دليل در شق اول. آنستكه اگر صغرى ممكنه باشد و كبرى هيچيك از ضروريّه مطلقه و دو مشروطه نباشد بايستى از بقيه موجهات باشد.

هفت قسم از موجهات ديگر كه سالبه آنها قابل انعكاس نيست در ضمن شرط اول ثابت شد كه با صغراى ممكنه نتيجه نميدهند. (و اين مطلب در جائى ثابت شد كه گفتيم قضاياى سيزده‌گانه با هفت قضيه‌ايكه غير منعكسة السوالب‌اند نتيجه نميدهد) زيرا از جمله قضاياى سيزده‌گانه دو ممكنه است.

باقى ميماند سه قسم از موجهات ديگر كه دائمه و دو عرفيه است و تركيب صغراى ممكنه با اين سه قسم نيز غيرمنتج است (به بيانيكه اينك ذكر ميشود)

اختلاط صغراى ممكنه با دائمه عقيم است. زيرا اگر بگوئيم: