(633) از اين بيان معلوم شد كه اگر دو مقدمه در كيف يكسان باشند نتيجه گاهى صادق و گاهى كاذب خواهد بود و اين دليل بر عقيم بودن شكل است:

مثلا اگر بگوئيم هرانسانى حيوان است و هرناطقى حيوان است.

نتيجه ميدهد: هر انسانى ناطق است و اين نتيجه صحيح است ليكن اگر بگوئيم: هر انسانى حيوان است و هراسبى حيوان. نتيجه ميدهد هر انسانى اسب است. و اين نتيجه دروغ است و اگر هردو مقدمه را سالبه گرفته و بگوئيم: هيچ انسانى سنگ نيست. و هيچ اسبى سنگ نيست.

نتيجه صادق آنستكه هيچ انسانى اسب نيست.

ليكن اگر كبرى را تغيير داده و بگوئيم هيچ انسانى سنگ نيست.

و هيچ ناطقى سنگ نيست نتيجه ميدهد: هيچ انسانى ناطق نيست و اين دروغ است. و اگر دو مقدمه در كيف مختلف باشند نتيجه قياس هميشه صادق خواهد بود.

(634) لزوم شرط دوم كه بايستى كبراى اين شكل كلّى باشد از اينجهت است كه اگر جزئى باشد مفاد دو قضيه اين خواهد بود كه اصغر با قسمتى از اكبر مباينت دارد و اين مسئله مجهول ميماند كه در قسمت ديگر اكبر بين آنها اتحاد و ملاقاتى حاصل است يا نيست.

مثلا اگر در صغرى يكى از انواع از نوع ديگر سلب شود و بر قسمتى از جنس كه مشترك بين آن دو نوع است حمل گردد طرفين نتيجه نسبت بيك قسمت متوافق و متحد و با قسمت ديگر متباين هستند مثلا اگر بگوئيم هيچ انسانى اسب نيست. بعضى از حيوانات اسب هستند. نمى‌توانيم نتيجه بگيريم كه بعضى از انسانها حيوان نيستند. زيرا انسان و اسب‌